Artèra

Per Kwy Flux (26/03/2017)

Qu’estó bahida quan la sembla-ràdio e’s hiquè a parlar dab duas vutz distintas amassas com se s’èra podut duas estacions a marterar au medish temps sus la medisha frequéncia, que comprenoi que’m trucava lo cap tot aquò. Ne m’entení pas solament a calcular. Qu’èra com teatre a l’anciana. E de non pas saber quina vutz seguir tà compréner, que’t deishava a malaisa. Non pas tanpauc poder gahar l’ua pr’amor de l’auta… Que m’avisèi lavetz qu’ua emission normau, dab lo monològue d’un presentator o lo son dialògue dab un invitat, que ns’arrecaptava tota l’attencion. Ne hasèm pas sonque recéber informacion. Ns’agradèssi que la podèm arretiéner, nse n’engravar la memòria. A còps, que’ns balhava aviada: que’ns hicàvam a calcular mei viste que n’at avossim pas jamei hèit. Quan n’èram aquí, lo problèma èra que lo briu de las nostas ideas e’s copava sistematicament dab nautats hens lo desenvolopament deu devís qu’entenèm, dab las suas fluctuacions, dab las suas digressions e dab las suas rompeduras. Ne s’i podè pas pensar o a pèças. Qu’auré calut har un esfòrç deus grans entà tot organisar a la fin de l’emission e sovent ne n’avèm ni l’enveja ni lo temps. Que ns’avisàvam lavetz d’aqueras tempsadas quan lo silenci e mestrejava, quan la pensada e vadè com ua beluga, qui virava, creishè, prenè fòrma, cambiadissa com un huec, a l’encòp presenta mes qui totun ne’s podè pas gahar. Lavetz qu’estupèi.

Estacion Tres

Adara que s’i entenè tot dòi l’arronet luenhèc deus motors. – Noren? ce demandè lo Mèste dab la sua vutz pseudo-metallica. – Noren? – Òc gojat… – Ací qu’èm, aus entorns d’Estacion Orbitau Tres. Que vam començar las manòbras d’admission. Arren de particular a díser? – Non arren… Ah si, previéner l’Institut vam! Que i avè bèra pausa qu’aví aprés a deishar har las maquinas. E lo Mèste que s’i entenè. L’Institut de Coordinacion Culturau de las Diapòras Intergalacticas qu’avè la sua agéncia sus Estacion Tres. Deu men costat que tribalhavi de longas tà un departament de l’Institut, lo Centre d’Art Intergalactic. Qu’èra encargat de l’aquisicion e de la gestion d’objèctes d’arts mes tanben de la presentacion de las suas colleccions capvath los principaus sistèmas coneishuts e accessibles. Que dispausava d’ua flòta d’un centenat de naus qui ne’s podèn bahida pas qualificar de recentas mes qui èran totun lòcs de mustra e autant at díser musèus mavedís hèits tà córrer los espacis mei luenhècs. Qu’èran despartidas sus l’ensemble deu monde commun, en permutacion constanta, segon lo modèle distributiu qui assajàvam de hicar en plaça. La mia que s’aperava Enluminadura. Aquí, au cap deu viatge, que m’anèi asséder hens la sala panoramica. – Paisatge? – Paisatge: estenuda vededèra d’un país, ce responó lo Mèste. – Ah! E ua estacion orbitau qui vedi dessenhà’s suu hons verd d’un planèta, ei un paisatge? – Per extension. Totun, ce’m pensèi, entà monde com jo, aqueth mot ne poderà pas jamei aver la medisha significacion que tà tot planetari quau qui sii. – Qu’ei tanben ua paraula de pintres, monde qui hasèn quadres dab vistas de la natura, qui arredusivan quate dimensions, temps comprés, a duas. Lhèu que’vs diserà quauquarren… E òc, un chic tè, pr’amor dimensionaire qu’èri! E estar dimensionaire ne volè pas solament díser mestrejar la relacion a l’art e la coneishença de las quate dimensions mes qu’èra tanben poder assegurar ua tropa de servicis scientifics o tanben sociopolitics a l’entorn d’aquera question. Qu’èri vadut hens l’espaci trente sèt ans a, d’ua mair en transit perpetuau, scientifica estacada au Servici d’Investigacion Scientifica sus l’astronau Atalaja e d’un pair bahida a tot james desconeishut, originari deus Extèrnes. De segur las arts que demoravan ua part derisòria de l’activitat umana desplegada hens lo noste sector de l’univèrs. Ja que ne sabóssim pas exactament d’on vienè, l’espècia que s’èra espandida com nse podem figurar qu’at avè tostemps hèit. Lo gèn deu conquistador qu’èra pregondament enradigat en era. Au contra de la màger part de las espècias, los processús de nidejada de la nosta que participavan a la maishanta gestion de las riquessas, au gaspilhatge, a l’apraubiment de las ressorças mes tanben la destruccion deus environaments pr’amor deu desvolopament de las industrias e evidentament de las guèrras, civilas o coloniaus. Mantuns que n’èran a’s díser qu’èra vaduda ua vertadèra plaga cosmica l’umanitat. – Que’ns vam pausar, ce hasó la vutz deu Mèste.

Centre d’Art Intergalactic

Après las formalitats doanèras simplificadas e la recuperacion deu men equipatge au miei d’ua horrèra ahromiguejanta que la me gahèi de cap a la Mustra de l’Astronomica Migracion: un gran prat de l’èrba arrasa a l’estrem de l’estacion orbitau. A lutzerar lo pè deu cèu, que’s destriava tot dòi la corba intèrna de l’estructura cilindrica. Tot que verdejava devath los arbustes mei o mensh enregats qui destermiavan los espacis reservats a tot artista. La lutz que bostrofedonava suu son axe de cap a la matiada dab ua intensitat estivau. Lo monde qu’èran asseduts sus caishetas. Que hasèn servir un sòcle antigravitacionau mobile tà presentar lo lor tribalh o la documentacion relativa. L’òbra mea que l’aví deishada au sòu directament sus l’èrba. Qu’èra hèita de tres elements, ua maison de hust, blanca, deu tèit de lòsa negra, ua implosanta fixa 3D – autant díser lo desplaçament d’un volume estancat hens l’espaci e lo temps dab captadors intèrnas – e un objècte immateriau a las termièras deu visible. Que viravan tots amassas a baisha celeritat a l’entorn de celèbre Punt Instable. Que devisèi ua pausa dab l’un, dab l’aute. – Haut! B’ès arribat totun! ce’m hasó la Ponèma, quin va? Qu’èra ua beròja hemna, grana, bruna de peu, la trentena? Qu’èra vestida dab la combinason grisa de l’Institut. Que’ns potonegèm suu mòde pregon mes que’m deishè entervéder que n’èra pas lo bon moment entà amorosejar. – Bèth temps a que ne ns’èm pas vists… plan e tu? – Qu’anaré miélher ns’avem mei de moneda tà har tot virar com cau. N’ei pas guaire aisit de trobar subvencions d’aquesta part de la diaspòra, sustot que las “ Armadas de las Arts » e s’at arrecaptan tot. – Quiò, tostemps la medisha causa… La Ponèma Cròn qu’èra l’Administratora de l’Institut de Coordinacion. Qu’arrepresentava ací tota ua nebulosa qui tribalhava sus la question d’ua communautat mavedissa qui demorava enqüèra a finalizar e que s’assajava a normativizar, interconnectar, establir lengatges communs enter grops umans o non, disseminats capavath l’univèrs coneishut. Que s’opausava dab conviccion ad aqueras « Armadas de las Arts » qui n’èran pas sonque vadudas de l’isolacion planetària, deus poders locaus en plaça e qui avèn vist la proliferacion deus comissaris d’exposicion e de tota ua ierarquia qui avè fenit per estupar los huecs de la creacion. – Se t’èi hèit viéner de uei n’ei pas solament tà que podossis escambiar que t’at pensas beròi, mes pr’amor qu’avèm un problèma. Be saps qu’èm acostumats a prestar òbras de quan en quan! Qu’as lhèu entenut parlar deus èstes de l’Espirala d’Arrevadon, los Flovants? – Se ne son pas umans e s’èran los invitats deu Quatau Encontre Interplanetari, que’m pensi que quiò. – Plan. Lavetz qu’ès assabentat qu’an ua produccion artistica quasi inexistenta e que s’amuishan hòrt curiós de tota manifestacion d’on que sii e que’us agrada de poder crompar o logar òbras de tota traca. Nos-medishs que’us avèn prestat hèra de complèxes pr’amor que i son particularament estacats. Mes ne saps pas lhèu que quan tornan de lahòra aqueras òbras que semblen estar parièras a las qui avèn enviadas, totun que sabem adara que son totas estadas modificadas, tanben se l’alteracion ne’s destria pas au permèr còp de vista… E en pregondor! – Quin se’n son apercebuts lo monde? – Lo monde, lo monde… Non, qu’èm en permèra linha. Tot açò que provoca cambiaments sus l’environament. N’ei pas lhèu sensible d’un dia l’aute mes au cap d’ua brava temporada que comença de’s véder. Tu medish qu’ès dejà intervienut a la nosta demanda mantun còp tà hèitas qui ne sabèm pas explicar lavetz. – E òc, que’n soi vadut l’especialista saps. Mes tiò’dara que pensavatz qu’èran fenomèns naturaus e arrés n’aurén pas avut l’idea d’i cercar responsables. Avetz podut determinar los enjòcs? I a un risc? – Ne sabem pas peu moment. Que’t vau balhar un exemple: que deus conéisher aqueth planèta artificiau, Ponson, vadut hens l’esperit « megalomane » deu Brill Ranft e qui gravita dab las suas duas luas a l’entorn de Danjon, ua estela de la galaxia deu Ralh, dab los sons simulacres de vita, robotica e companhia… E be, figura’t que l’avèm quasiment desbrombada quan ns’èm avisats au parat d’ua verificacion de rotina que tot i avè cambiat e qu’èran apareishudas ua atmosfèra e navèras fòrmas de vita e pas solament au nivèu cellular. Que s’i tròban adara bèstias de las quaus l’intelligencia ne hè pas nat dobte. Ne podem pas sonque constatar un processús en cors shens que sii permés de’n tirar nada conclusion e shens saber on nse va miar tot açò. Vadonc lo fenomèn que semble d’aver debutat juste après la darrèra visita autorisada deus Flovants. Ne n’èm pas completament segurs mes n’ei pas lo solet cas e que i a ua convergéncia evidenta deus hèits. Ací qu’as l’essenciau, ça-i que nse’n vam anar adara tot dret au Conservatòri Orbitau de las Arts, que’t vau amuishar los arrens qui ns’encuentan.

Òbra

Quan entràvam hens la sala principau deu Conservatòri, çò qui tirava los uelhs qu’èra l’eclectisme extraordinari de las òbras amuishadas. L’impression generau qu’èra d’estar acarat a ua gama larja desempuish çò de commun tiò çò de mei desconeishut. Tots los lengatges de l’espaci que i èran presentats desempuish las concepctions tradicionaus tiò las dilatacions, las contraccions en passant per las inversions espaciaus. Mantuas com l’òbra deu Vladimir Mironenko, qu’èran un chic arcaïcas. Qu’èra titolada « Sala de Protestacion ». Que seré datada de l’an (terrèstre) 1987. La sua tecnica era-medisha qu’èra donc hèra anciana: pintrura a l’òli sus contraplaquat. Que n’èra d’aulhors pro tà que la sua origina estossi contravèrsada. Qu’èra conservada officiaument ací com un objècte gessit de la Tèrra, un planèta perdut hens un sector de l’univèrs aperat sistèma solar (pr’amor que virava a l’entorn d’ua estela aperada só), e deishat uei. Que semblaré que los sons estatjans estossin en bona part a l’origina de la civilizacion nosta. Mes ne i avè pas vertadèrament arren de segur pr’amor que los Estelats, los lors eretèrs dirècts – segon l’Istòria Universau de las Constellacions deu Canhon Dahbat -, que’us avèn a maugrat d’aquò aperats los « Barlòcs ». N’èram pas assabentats deu contèxte qui l’avè vista vàder, mais totun, aquera òbra que s’amuishava de bon compréner. Que’s presentava com un objècte enter esculptura e pintrura. Que vedèm au sòu un escalèr piramidau de dus gradèrs, lo mei haut, mei petit donc, dab un palhasson quasi de medisha color desempuish lo quau e’s poderé accedir – se n’èra pas un engana vista – au truvèrs de la pòrta d’ua pèça escura, pintrada ubèrta, deu bastit motladurat e de color blanca e violeta, a ua sala de dita de protestacion. – Quin at saben qu’ei ua sala de protestacion? – Eh be, qu’ei escrivut suu dorment, ací dessús… – Ah òc, e çò qu’ei aquera lenga? – Segon lo Vassili Sergueïevitch Dazdrapetrak, un lingüista dab lo quau èm en communicacion hens aqueth ahar, que seré ua fòrma arcaïca de russe, ua lenga minoritària tostemps parlada a las termièras de Còsmos, la galaxia on demoran los Estelats. Que’ns figuram qu’aquera òbra qu’ei tanben estada infectada. Ne sabèm pas quin ni tanpauc tà quau prètzhèit mes totun ne volem pas préner nat risc. E’t vòs encargar d’aqueth estudi? – Mes perqué pas… se soi pagat! – Que’n seràs be, que’n seràs, e miélher qu’a l’acostumada. E commenças doman?

Dimensionaire

Com èra convienut, que tornèi l’endoman matin. Installat ací medish, devant l’òbra deu Mironenko, jasut sus un amac antigravitionau, en silenci, qu’èi atendut… Ua pausa… Longtemps… Hèra longtemps. Ne tribalhi pas com s’èra ua enquèsta qui’s miava. Ne’m cau pas escrutar, examinar, analisar, dedúser, racionalizar de nada faiçon. Açò ne balha pas nat resultat. N’ei pas ua question de logica simplament pr’amor que cau tiéner compde deu hèit que’s mescla sovent au problèma, l’interferéncia d’ua cincau dimension. Non, que’m dèishi donc chic a chic investir per la causa, tiò que senti en jo, çò qu’ei en era. Que pòt préner temps o hà’s de tira. Ne sèi pas jamei quin las me vau virar. Aqueste còp tot que commença dab sensacions qui vaden a partir de la fòrma, de la matèria, de la color, l’aulor e lo son o tanben d’ua impression d’aver ahar dab las antimatèrias, de tocar au tot, au nonarren. Tot açò que’s conjuga entà qu’a un moment balhat, shens que m’apercebi d’arren, l’objècte ne m’agi pas mei nat secret. Sobtament, la causa que s’escad, los fenomèns que començan. Imperceptibles en permèras. La lutz que baisha – interminablament – puish, de quan en quan, un brut hòrt grave que punteja, a las termièras de l’audicion. Ne s’i destria pas nada hont. L’òbra que sembla lavetz instabla, hèita d’ua oscillacion enter ua superficia lissa, fixa e compacta e un mòde mei vibrant, com lo gran d’ua fotografia argentica qui ahromigaré. Qu’ei lhèu devut a la mieja escurada mes qu’ei com se las moleculas de matèria eras-medishas entravan alternativament en vibracion. Arren mei. Ua pausa. Ua navèra variacion adara, non pas a propriament parlar de color mes sonque un movement, anar e viéner, desempuish lo blanc e negra tiò ua color desaturada e tornar. Puish l’atmosfèra que càmbia, ua bohada mei tèba seguida d’ua leugèra aulor de sudor, d’embarrat. Que m’avisi lavetz que sus l’estacion, la simulacion deu dia e tòca a la sua fin. La vesprada que s’acaba… Tocar a la sua fin, òc b’ei aquò! Tocar. L’idea que m’ei vienuda ne sèi pas quin. D’evidéncia, l’òbra que s’ei modificada, los cambiaments ne’s veden quasiment pas mes que son aquí. Quant de temps va durar? Vivòsta! Lo qui ne hè pas sonque passar ne se’n pòt pas apercéber. L’audida, la vista, l’odorat que son estats sollicitats. Quiò, b’ei plan lo tocar qui manca! Qu’ei pro d’at compréner tà saber on hicar lo dit. Que m’aprèssi de la paret a paupas entà esprovar la sua resisténcia. La vibracion qu’ei tostemps vededera mes la consisténcia qu’ei corrècta. Medisha causa taus gradèrs de l’escalèr. Que pogi. Lo palhasson qu’ei plan tanben, que m’i poish boishar los pès. Un dobte, lhèu que’m soi trompat… Ne’m demora pas sonque a verificar l’engana vista de la pòrta. Qu’avanci la man: que s’engrava hens lo rectangle escur dab la medisha sensacion que s’entrava hens ua aiga sablosa e tèba. La susprèsa passada que la’n tiri. Que l’espii. Arren. Que m’i torni. Qu’ei com se s’en·honsava hens ua matèria negra d’ua textura leugèra com flocon de nèu mes estranhament presenta. Arren de l’aute costat, lo vueit. Ua impulsion, que gahi lo hiu e que passi la pòrta.

Amarèr

Hà’s endavant atau, shens at aver briga calculat, qu’ei bahida ua maishanta idea. Totun, be s’escadi com pòt! Çò de permèr, ne i vedi pas arren. L’intensitat de l’escuritat qu’ei tan hòrta que’m figuri d’estar demorat presonèr de la matèria negra e puish ua lutz que poja chic a chic e que s’amuisha… ua pèça, en emicle com aqueths vielhs teatres anatomics qui hèn de tira pensar a un uelh e tan giganta que non pòt fisicament càber hens l’estacion orbitau. La pitrangla qu’ei hauta de quate naus au mensh. Que m’arretròbi tot au hons, au centre, solet. Ne i a pas arrés. Qu’estudii la sala, los dispositius sonores e visuaus, los espacis de circulacion, los passatges, mes ne vedi pas nada sortida. Lavetz shens nat brut, monde – se’s pòt díser enqüèra atau – que pareishen los uns après los autes. Que’s materializan sus siètis qui’s hèn automaticament a la lor morfologia. Que son èstes de tota sòrta, nat n’an pas arren d’uman, nat. N’anitz pas imaginar aqueras causas grotescas de papèr, de silicòna e de plastic qui pòblan los vielhas vistas tridimensionaus. N’ei pas briga ua carnavalada. Que m’avisi lavetz de l’estructuracion deus espacis e que compreni que soi hens ua sòrta d’aquarium. Qu’èm ua tropa a beneficiar atau d’ua atmofèra arrespectuosa de la fisiologia nosta. Lo silenci que mestreja. Qu’espèran tots, tranquilles, seriós, austèrs. Puish que s’i enten trucs successius com se s’assajava un micro e ua vutz que retreneish: – Tè, be l’avem ací, l’òmi! Tots los èstes presents que s’arreviran de cap a jo. Un son estranh que vad hens l’amassada, quauquarren com: – Òòòòòòòòò! – Òc, l’òmi. ‘Mics ua temporada de las beròjas! E ns’èm amassats uei, qu’ei pr’amor que l’avem causit lo dia entà adressar a l’espècia umana, la nosta protestacion. Amarèr hens la boca… ne’m hasè pas sonque hrèita lo gost.