Episòdi I

Per Theò Bajon

Es una causa unica per nòstrei tèrras e l’i siam acostumats despuei totjorn, mai, sabètz, l’òm nos conta sovent lei diferéncias luènchas. Aquela causa unica, que n’es pas vertadierament una, nos fai sentir sa preséncia en de miliers de pichòts alens, de paraulas brutalas, e de còps doças tanben. A ges de lenga, o dau mens ges de lengatge uman. Sei mòts son aquelei de l’universau, tant pròches e pasmens tant mailaisats de comprendre. Lei torrents cridants, lei ribieras piosas, lei montanhas sàvias, lei pluejas tristas, lei calors risentas, leis èrbas joiosas, lei marèias confusas, lei baumas fisançosas, lei vents luenchs que resquilhan per baias, emai aquelei que vos frustejan l’aurelha, totei parlan aquela lenga, e dins una armonia preciosa, comunican. Es sa maire a totei, lei norrís amorosament, de son sen maternau, coma l’aiga que silenciosa vèn norrir la Tèrra. Aquesta mema Tèrra, qu’es pas ela directament, benlèu, sa creacion, ne lo saupriam jamai. I a ben lòngtemps qu’a enfantat, e jamai pasmens seis enfants an ausat se destacar d’ela, s’emancipar.

I aguèt quauquei còps de tempèstas maucontentas, de cratèrs de lavas descoradas, de frèscs dolorós e orgulhós, que cercavan pas de partir, mai de se desaviar. Urosament, èra sempre aicí, per velhar sus la Tèrra e sus totei seis autreis enfants, sensa jamai en abandonar un solet, sensa jamai ne’n laissar s’escapar un sensa que se n’avisèsse. I a una benvolença dins sei preocupacions. I a de tendresa, la mema que, tant fièra, la maire cabra tèn per son cabrit. Dins sa descendéncia, aquela causa unica, laissa sempre una part d’ela, benlèu pas sa persona tota, tant digam que l’i aguèsse jà agut una persona, mai au mens sa vivacitat, sa proteccion e son arme. Velha sus lo Sápmi, la tèrra de nὸstreis ancians, coma s’eriam sei pròpris enfants, e maugrat lo fach que coma tota frairiá, nos chaupinam, leis uns e leis autres, i a un amor segur per nòstrei fraires, lei montanhas, lei torrents, lei ribieras, lei èrbas, lei pluejas, lei vents…

Avèm la costuma de l’appelar Òí, es protectora dau Sápmi, e de tot lo pòple Same.

Sensa ges d’autra richessa qu’aquela maire norriguiera, subsistissèm e vivèm non pas per ela, mai per que nos a donnat, ela, l’ocasion de viure entre seis enfants dirècts, aquí, despuei dei millenaris. Manjam pas nòstrei fraires, se pὸu pas dire ansin, qu’aquò siá lei Boazus qu’enantissèm per son lach, e sa carn en cas de grand fresc, o ben lei plantas que nos ofrís la tèrra, quora l’entretenèm e li donam pron d’aiga per beure. Tuam pas nòstrei fraires, lei carissèm mai que tot au monde, e nosautres subsistèm gràcia an elei, e elei subsiston gràcia a nos.

Lo pòple Same ocupa lo Sápmi despuèi dei millenaris, tant coma l’ensems de nòstrei fraires. Sabèm pas vertadièrament se siam lei filhs d’Òí, mai aquò nos impὸrta pas, lo solet fach d’èstre acceptat per nòstra maire norriguiera es la jòia de nòstrei jorns.