1984 – Capítol III

Revirada per Felip Biu

Version sancèra suu siti de Letra d’òc

III

Winston que saunejava de sa mair.

Que devè aver dètz o onze ans quan sa mair avè desparegut, ce pensava. Qu’èra grana, com au motle hèita, meilèu carada, que’s mavè a plaser e qu’avè un cap de peu blond e bèth drin beròi. Per çò qui èra de son pair, que’s sovienè mei que mei d’un òmi moret e prim, tostemps vestit de costumes nets e escurs (Winston que’s brembava sustot las sòlas primas de las cauçaduras de son pair) e portant lunetas. Tots dus qu’estón bahida emportats en l’ua de las purmèras granas purgas de las annadas cinquanta.

En aqueth moment deu saunei, sa mair qu’èra asseduda en quauque lòc pregond en devath d’eth e que portava a la braça la soa soreta. De la soa sòr, ne’s brembava pas arren lhevat qu’èra un nenè petitòt e drin estadit, tostemps mut, dab grans uelhs qui ac espiavan tot. Las duas que’u miravan. Qu’èran en un lòc per devath tèrra – lo hons d’un putz, per exemple, o ua tomba de las pregondas – mes qu’èra un endret qui, per estar dejà suberbaish, e contunhava de devarar. Qu’èran au salon d’un batèu qui s’ahonava, e que l’espiavan a travèrs l’aiga mei anar mei escura. Que i avè enqüèra aire au salon, que’s podèn enqüèra véder los uns aus autes, mes eras que s’en·honsavan pregond, pregond hens l’aiga verda qui bèthlèu las anava escóner a tot jamei. Eth qu’èra dehòra, a la lutz e a l’aire mentre qui èran aspiradas de cap tà la mort, e qu’èran aquiu baish per’mor qu’eth èra ensús.

Qu’ac sabè e que podè véder sus las lors caras qu’ac sabèn eras tanben. Ne i avè pas nat arcast ni sus las caras ni dens los còrs, sonque la coneishença qu’avèn de morir tà que demorèsse viu eth, e qu’aquò hasè partida de l’ordi inevitable de las causas.

Ne’s podè pas brembar çò qui s’i avè passat, mes que sabè dens lo saunei que d’ua faiçon las vitas de sa mair e de sa sòr estón sacrificadas tà la soa. Qu’èra un d’aqueths sauneis qui guardan lo decòr caracteristic deu saunei, mes on se perlongan las nostas reflexions, e on prenem consciéncia de hèits e d’ideas qui pareishen enqüèra navèths e de valor arron desvelhar. La causa qui toquè d’escòp a Winston qu’èra que la mort de sa mair, quasi trenta ans a, estó tragica e trista d’ua faiçon qui ne’s podè pas mei. Que comprengó que lo tragic apartienè au temps passat, a un temps quan i èran enqüèra l’intimitat, l’amor, e l’amistat, e quan los membres d’ua familha hasèn còrda shens aver besonh de saber perqué. Lo sovier de sa mair que’u còrhenè per’mor que s’èra morta en l’aimant, mentre eth qu’èra tròp joen e egoïsta tà l’aimar en tornas, e per’mor d’ua faiçon, ne s’ac brembava pas quin, que s’èra sacrificada a ua concepcion de la leiautat qui èra personau e inalterabla. Causas atau, que se n’avisava, ne podèn pas mei aparir uei. Uei, que i avè la paur, l’òdi, e la dolor, mes nada emocion digna, nada pena pregonda o complèxa. Tot aquò, que’u semblava d’ac véder hens los grans uelhs de sa mair e de sa sòr, qui l’espiavan a travèrs de l’aiga verda, a centeas de braças mei baish shens deishar de s’ahonir.

Tot d’un còp que’s trobè de pè sus ua pelosa rasa e elastica, per un ser d’estiu qui los arrais deu só, de biscòrn, e dauravan lo sòu. Lo paisatge qui espiava que tornava tan sovent dens los sons sauneis que n’èra pas jamei completament segur si l’avè vist o non en lo monde vertadèr. Desvelhat, que l’aperava lo País daurat. Qu’èra un ancian peisheder, minjat peus conilhs, e traucat per un sendèr qui curaulejava au miei de las bohoèras. Au plèish, a l’aute cap deu prat, las brancas deus oms qu’anavan tot docinas au ventolet, las huelhas mavent-se en massas espessas com peu de hemnas. En quauque lòc pròche, mes hòra de vista, que s’escorrè a plaser un arriu clar ; aus lagòts qui formava devath deus sauç, que i nadavan peishs.

La gojata deu peu negre que vienè tà Winston capvath lo prat. Dab çò qui semblava estar un sol gèste que s’esperrequè lo vestit e que’u s’arreboquè, desdenhosa. Qu’avè lo còs blanc e lis, mes ne desvelhè pas nat desir en eth ; tant per tant si l’espiè Winston. Çò qui l’estrambordava per la pausa, qu’èra lo gèste dab lo quau s’avè tirat las pelhas. Graciós e tranquille, aqueth gèste que semblava avalir tota ua cultura, tot un sistèma de pensada, com si Big Brother, lo Partit e la Polícia de la Pensada e podossen estar hòragetats tau neient per un sol e beròi movement deu braç. Aquò tanben qu’èra un gèste qui apartienè au temps passat. Winston que’s desvelhè dab lo mot « Shakespeare » suus pòts.

Lo telecran que hasè ua shiulada eishordaira qui contunhè sus la medisha nòta trenta segondas. Qu’èran sèt òras e un quart, l’òra de’s lhevar taus emplegats de burèu. Winston que’s tirè deu lheit, nud per’mor un membres deu Partit exterior ne recebè pas que tres mila copons de pelhas per an, e que’n calè sheis cents per un pijama ; que passè un gilet de flanèla pro sharre e un shòrt qui’s trobavan sus ua cadièra. Qu’anava començar lo moment de Cultura fisica en tres minutas. Mes de tira que’u pleguè en dus ua tossida de las hòrtas qui’u gahava quasi tostemps tanlèu desvelhat. Que’u vueitè tan completament los paumons que ne podó tornar gahar l’alet qu’en s’ajacant sus l’arrea e en prenent ua seguida d’inspiracions pregondas. D’aver tossit tan hòrt, la veas que’u s’èran en·hladas, e l’ulcèra varicosa qu’avè començat de’u prúder. « Grops trenta a quaranta ! shisclè ua votz aguda de hemna. Grops trenta a quaranta ! En plaça, en vs’ac pregant. Los trenta a quaranta. »

Suu pic Winston que s’esté dret de cap au telecran, suu quau sortiva d’aparéisher l’imatge d’ua hemna pro joena, prima mes musclada, vestida d’ua tunica e dab sandaletas de gimnastica aus pès.

« Plegatz e estiratz los braç, ce cridè. En medish temps que jo. Un, dus, tres, quate ! Un, dus, tres, quate ! Vam, camaradas ! Drin d’arsec ! Un, dus, tres, quate ! Un, dus, tres, quate !… »

La dolor de la tossida n’avè pas completament hèit esvanir de l’esperit de Winston l’impression deishada peu saunei, e los movements ritmats de l’exercici que l’arrevitèn quauque drin. Mentre qui hasè anar mecanicament los braç endavant e endarrèr en tot guardant sus la cara l’aire de contentèr seriós qui consideravan apropriat pendent lo moment de Cultura fisica, qu’ensajava de se’n tornar en pensada tau temps imprecís de quan èra mainadòt. Qu’èra hèra mauaisit. Delà de la fin de las annadas cinquanta, tot que s’esvaniva. Quan n’avetz pas nat punt de referéncia exterior au quau e’vs poscatz referir, lo traçat de la vòsta vita pròpia que’s hè mensh net. Que’vs brembatz hèitas màgers qui probable n’aparín pas, que’vs brembatz los detalhs de trebucs shens poder arregahà’n l’ambient, e que i a bèras pausas vueitas a las quaus ne podetz pas restacar nat sovier. Tot qu’èra diferent per lavetz. Los quites noms deus país, e las lors formas sus las mapas, qu’èran diferents. La Purmèra circonscripcion aeriana, per exemple, ne’s mentavè pas atau d’aqueth temps : que’s mentavè Anglatèrra o Gran Bretanha, quan la vila de Londres, que n’èra segur, e s’èra tostemps mentavuda Londres.

Winston ne’s podè pas brembar un temps qui lo país n’èra pas estat en guèrra, mes qu’èra clar que i avè avut ua tempsada de patz pro longa quan èra mainatge, per’mor l’un deus sons purmèrs soviers qu’èra lo d’ua ataca aeriana qui paregó suspréner tot lo monde. Lhèu qu’èra quan cadó la bomba atomica sus Colchester. Ne’s brembava pas lo raid medish, mes que’s sovienè de la man de son pair qui sarrava la soa mentre qui baishavan, baishavan a hutas, de cap tà un lòc sosterran hèra pregond, escalèrs en videlha qui soavan devath deus pès e qui l’avèn tant fatigat las camas que’s hiquè a ploriquejar e qu’avón de s’estancar tà que’s repausèsse. Sa mair, longainèra e saunejaira com tostemps, que’us seguiva de bèth tròç luenh per darrèr. Que portava la soa sorina – o lhèu qu’èra sonque un paquet d’aprigas qui portava : n’èra pas solide que la sòr estosse dejà vaduda. Enfin qu’arrecotín en un endret conhit de monde e plen d’arrueit, ua estacion de metro com ac comprengó.

Que i avè monde asseduts de totas parts peu sòu paumissat, e d’autas personas que’s prestivan sus jaç de metau. Winston e sons pair e mair que’s trobèn ua plaça suu sòu, e a costat un vielh e ua vielha qu’èran asseduts ras e ras sus un jaç. L’òmi qu’avè un costume escur de pro bona qualitat e ua casqueta de drap negra quilhada a l’endarrèr sus un cap de peu hèra blanc. Qu’èra roi de cara e qu’avè los uelhs blus e engorgossits. Que pudiva au gin. Que semblava sórder de la soa pèth en plaça de sudor, e que podèn imaginar los plors qui’u banhavan los uelhs qu’èran gin blos. Mes per estar briaguet que pativa ua pena vertadèra e intolerabla. A la soa faiçon de mainat, Winston que comprengó que quauquarren de tarrible, ua causa qui n’èra pas de perdonar e per la quau ne i avè pas nat remèdi, e vienè de’s passar. Que’u semblè tanben que sabè çò qu’èra. Quauquarrés qui lo vielh aimava – ua arrèrhilha, lhèu – qu’èra estat tuat. Lo vielh ne deishava pas de díser : « N’averem pas devut ave’us ahida. Qu’ac aví dit, mamà, vertat ? Qu’ei çò qui arriba quan los avem ahida. Qu’ac èi tostemps dit. N’averem pas devut aver ahida en aqueths gus. »

Mes a quins gus ne’s serén pas devuts ahidar, Winston ne se’n sovienè pas mei.

Desempuish ençà, non s’èra tà díser pas jamei arrestada la guèrra, mes au sens estricte n’èra pas tostemps la medisha guèrra. Mantun mes adarron quan èra mainat, que i avó combats de carrèras confús per Londres medisha, e que’s brembava hèra clar quauques uns. Mes d’arretrobar l’istòria de l’ensemble de la tempora, de díser qui combatè contra qui a tau moment, que seré estat impossible, puishque nat document escriut o orau non mentavè d’auta configuracion que la qui existiva adara. Ad aqueste moment, per exemple, en 1984 (si èra 1984), Oceania qu’èra en guèrra dab Eurasia e aliada a Estasia. En nat devís public o privat n’èra admetut que las tres puishenças estossen quauque còp gropadas d’ua manèira auta. En fèit, Winston j’ac sabè, que hasè tant per tant quate ans qu’Oceania èra en guèrra contra Estasia e aliada dab Eurasia. Mes qu’èra un rensenhament qui s’avè brembat shens de n’estar autorizat per’mor ne mestrejava pas pro la soa memòria. Oficiaument lo cambiament de partenari qu’èra pas jamei arribat. Oceania qu’èra en guèrra dab Eurasia ; adonc, Oceania qu’èra tostemps estada en guèrra dab Eurasia. L’enemic deu moment que representava tostemps lo mau absolut, e que s’enseguiva que tota ententa passada o futura dab eth èra impossibla.

Çò qui esvarjava, ce’s pensè peu dètz milau còp mentre qui forçava dab dolor las espatlas a virar a l’endarrèr (dab las mans suus malhs, que hasèn virar lo còs autorn de la talha, un exercici qui èra bon, ce’s pareish, taus muscles de l’arrea), çò qui esvarjava qu’èra que tot podè estar vertat. Si lo Partit e podè estirar lo braç dinc au passat e díser d’aqueste eveniment o d’aqueth, « N’aparí pas jamei », aquò, de segur, qu’èra hòrt mei esvarjant que la simpla tortura o la mort.

Lo Partit que disè Oceania n’èra pas jamei estada aliada dab Eurasia. Eth, Winston Smith, que sabè qu’Oceania èra estada aliada dab Eurasia tot dòi quate ans a. Mes on èra aquera coneishença ? Sonque hens la soa consciéncia qui, en tots los cas, e seré lèu anientada. E si los autes tots acceptavan la mensonja qui lo Partit impausava – si tots los documents e disèn la medisha causa – alavetz la mensonja que passava tà l’istòria e que vadè vertat. « Lo qui contròla lo passat, ce disè l’eslogan deu Partit, que contròla lo futur ; lo qui contròla lo present que contròla lo passat. » E totun lo passat, ja que per natura alterable, n’èra pas jamei estat alterat. Tot çò qui èra vertat adara, qu’èra vertat de tostemps a jamei. B’èra simple. Çò qui calè qu’èra ua seria shens fin de victòrias qui cadun avè d’emportar sus la soa memòria. « Contròle de la Realitat », qu’aperavan aquò ; en neolenga, doblepensar.

– Repaus ! ce lairè l’instructora, drin mei coraument.

Winston que deishè càder los braç e a plaser que s’empleè los paumons d’aire. L’esperit que’u s’escapè tau laberint deu doblepensar. Conéisher e non pas conéisher ; en plea consciéncia e en tota bona fe díser mensonjas agergadas dab suenh ; retiéner en medish temps duas opinions qui s’anullan en bèth sabent-las contradictòrias e créder a las duas ; emplegar la logica contra la logica ; espudir la morala en bèth invocant-la ; créder que la democracia ei impossibla e que lo Partit ei lo guardian de la democracia ; desbrombar tot çò qui ei necessari de desbrombar, puish raperà’c a la memòria quan hè besonh, e lèu tornar desbrombà’c ; e subertot, aplicar lo medish procèssus au procèssus medish. Aquò qu’èra l’ultima subtilitat : indusir conscientament l’inconsciéncia, puish vàder inconscient de l’acte d’ipnòsi qui vienem d’emplegar. Compréner lo mot « doblepensar » qu’implicava tanben d’emplegar lo doblepensar.

L’instructora que’us avè aperats a l’estança un còp de mei.

– E adara, vam, quaus de nosautes e’s pòden tocar los artelhs ! ce digó dab arsec. Drets sus las ancas, que vs’ac prèi, camaradas ! Un-dus ! Un-dus !…

Winston qu’avè en hasti aqueth exercici, qui’u hissava deus talons dinc a las pernas e qui sovent per la fin hasè viéner ua auta tehecada. Lo miei plaser qui prenè a las soas meditacions que s’esvaní. Lo passat, ce’s pensè, ne l’avèn pas simplament alterat, be l’avèn desruit. Per’mor, quin establir quan seré lo hèit mei evident quan ne n’existiva pas nat enregistrament hòra de la vòsta memòria ? Qu’ensagè de’s brembar en quina annada avè peu purmèr còp entenut a parlar de Big Brother. Que devè estar per las annadas 60, mes ne i avè pas manèira de n’estar segur. En l’istòria deu Partit, solide, Big Brother que figurava com lo cap e guardian de la Revolucion despuish los purmèrs dias. Los sons esplèits qu’èran estats chic a chic arreculats en lo temps e que s’espandivan adara dinc au monde fabulós de las annadas 40 e 30, quan los capitalistas dab estranhs capèths cilindrics e corrèn las carrèras de Londres en granas autos estiglantas o en veituras vitradas ateladas de chivaus. Ne s’i podè pas saber çò que i avè de vertadèr e çò que i avè d’inventat en aquera legenda. Mei qu’aquò, Winston ne’s podè pas brembar a quina data èra vadut lo Partit eth medish. Ne pensava pas aver jamei entenut lo mot angsoc abans 1960, mes qu’èra possible que dab la soa forma en vielhalenga – qu’ei a díser « socialisme anglés » – avosse existit mei de d’òra. Tot que s’esvalisava en la bruma. A bèths còps, bahida, que podèn hicar lo dit sus ua mensonja precisa. N’èra pas vertat, per exemple, com ac pretendèn los libes d’istòria, que lo Partit avosse inventat los aeroplans. Que’s brembava los aeroplans despuish qui èra tot mainadòt. Mes ne s’i podè pas provar arren. Ne i avè pas jamei nada pròva. Un sol còp en tota la soa vita qu’avó dens las mans la pròva escriuta segura qu’un hèit istoric estó falsificat. E ad aquera ocasion…

– Smith ! ce cridè la votz ambreca deu telecran, 6079 Smith W. ! Quiò, vos ! Baishatz-vse mei, en vs’ac pregant ! Que podetz har miélher qu’aquò. Ne vs’i hètz pas. Mei baish, que vs’ac prèi ! Aquò qu’ei miélher, camarada. Adara, repaus, tots, e espiatz-me.

D’un còp Winston qu’estó chop d’ua sudor cauda. Arren non pareishè sus la soa cara. Jamei amuishar nat esglàs ! Jamei amuishar nada rencura ! Un sol fremit deus uelhs que’vs podè tradir. Que demorè tot dret a espiar mentre qui l’instructora lhevava los braç au dessús deu cap e – ne s’i podè pas díser dab gràcia, mes dab ua precision e ua eficacitat de tria – que’s clinè e que s’entrè la purmèra onça deus dits devath deus artelhs.

Atau, camaradas ! Atau que vs’ac voi véder har. Espiatz-me. Qu’èi trenta nau ans e qu’èi avut quate mainatges. Adara, güeratz. Que’s clinè un aute còp. Que vedetz que n’èi pas los jolhs plegats. Tots qu’ac podetz har si ac voletz, ce horní en arrequilhant-se. Qui que sia en devath de quaranta cinc ans b’ei capable de’s tocar los artelhs. N’avem pas tots lo privilègi de’s bàter suu front, mes au mensh que’ns podem guardar en forma. Pensatz aus nostes gojats suu front de Malabar ! E aus marins sus las hortalessas flotantas ! Imaginatz çò qui an de patir eths. Adara, tornatz ensajar. Qu’ei miélher camarada, qu’ei hèra miélher, ce horní d’un ton encoratjant, com Winston, d’ua ahutada , e s’escadè a’s tocar los artelhs shens plegar los jolhs, peu purmèr còp despuish ans.