1984 – Capítol II

Revirada per Felip Biu

Version sancèra suu siti de Letra d’òc

II

Com pausava la man sus la manilha de la pòrta Winston que s’avisè qu’avè deishat lo jornau ubèrt sus la taula. Avalisca Big Brother que cobriva la pagina, escrivut en letras pro granas tà que las podossen léger de l’aute cap de la crampa estant. N’averé pas podut har causa mei pèga. Mes que comprenó que tot esvarjat qui estosse n’avè pas volut plapar lo papèr cremut en barrant lo quasèrn mentre qui n’èra pas eishuga la tinta.

Que’s guardè l’aledada e qu’obrí la pòrta. Autanlèu que’u passè dessús ua andada calorenta de solaç. Ua hemna shens color, l’aire atucat, tota espeluhada e dab la cara ahroncilhada, que’s tienè suu lindau.

– Hòu, camarada, comencè a díser la hemna d’ua votz tristassa e gemicaira, que’m semblava que vs’aví entenut entrar. E pensatz que poderetz viéner dar un uelhat a l’aiguèr de la cosina ? Qu’ei boçat e…

Qu’èra dauna Parsons, la hemna d’un vesin deu medish repaus. (« Dauna » qu’èra un mot qui lo Partit desaprovava drin – normaument que calè aperar tot lo monde « camarada » – mes dab cèrtas hemnas que s’emplegava instintivament.) Qu’èra ua hemna de trenta ans haut o baish, mes qui pareishè hèra mei vielha. Qu’avèn l’impression que i avè prova hens los plecs de la soa cara. Winston que la seguí dinc a lor. Aqueths tribalhs de reparacions en amator que’u hartavan quasi tot dia. Los apartaments de l’Ostau de la Victòria qu’èran vielhs, bastits en las annadas 1930 o per aquiu, e que cadèn a tròç. Au solèr e a las parets lo plastre que s’escalhava a contunhar, los canèths que petavan a cada torrada, lo teit que crebava tot còp qui nevava, lo cauhatge centrau que solè foncionar a miejas quan n’èra pas barrat entà har estauvis. Las reparacions, lhevadas las qui podèn har sols, qu’avèn d’estar autorizadas per comitats luenhècs qui podèn retardar la reparacion d’un simple carrèu de frinèsta pendent dus ans.

– Segur, qu’ei per’mor Tom ne i ei pas, ce digó dauna Parsons.

L’apartament deus Parsons qu’èra mei gran que lo de Winston, mes qu’èra sharre d’ua auta faiçon. Tot que semblava batut e trepat, com si sortisse l’endret d’estar visitat per nada violenta bestiassa. Instruments de jòc – cròças de hockey, guants de bòxa, un balon de football crebat, un shòrt de la part envèrsa, trempe de sudor – qu’èran en desestruç peu taulat, e que i avè sus la taula ua pièla d’assietas cascantas e de quasèrns escornats. A las parets que penèn banèras escarlatas de la Liga de la Joentut e deus Espions, e un portrèit grandor natura de Big Brother. Que i avè l’aulor costumèra de caulet cueit, comuna a tot lo bastiment, mes qui èra ací traversada per un arrèrhum de sudor mei hòrt, lo quau – que se n’avisavan au purmèr flairar, ja que n’estosse pas aisit d’explicar perqué – èra lo d’ua persona qui lavetz n’èra pas presenta. En ua auta crampa quauqu’un dab un pienti e un tròç de papèr de comuns qu’ensajavan d’acompanhar la musica militara qui gessiva tostemps deu telecran.

– Que son los mainatges, ce digó dauna Parsons, en dant un còp d’uelh a mieitat crentiu de cap tà la pòrta. Ne son pas sortits uei. E segur…

Qu’avè l’acostuma de s’arrestar au miei de las frasas. L’aiguèr de la cosina qu’èra plen quasi dinc au bòrd d’ua aiga cascanta e verdassa qui sentiva mei que jamei au caulet. Winston que s’ajolhè e qu’examinè lo junt deu canèth. Qu’avè en hasti lo tribalh manuau, e qu’avè en hasti de’s baishar, çò qui’u podè har tossir. Dauna Parsons qu’espiava, inutila.

– Segur, i estosse Tom, qu’ac averé adobat viste hèit, ce digó. Que l’agrada tot aquò. Qu’a tan bona man, Tom qu’ei…

Parsons qu’èra un collèga de Winston au ministèri de la Vertat. Qu’èra un òmi grassotet mes actiu, d’un borriquèr qui paralisava, un mondolh d’estrambòrd pegàs, un d’aqueths innocents devòts qui ne hican pas arren en question e deus quaus, mei enqüèra que de la Polícia de la Pensada, e dependè l’estabilitat deu Partit. A trenta cinc ans que vienè d’estar estremat per fòrça de la Liga de la Joentut, e purmèr d’estar admetut a la Liga de la Joentut que s’avè dat vias tà passar aus Espions un an de mei que l’atge reglementari. Au ministèri qu’aucupava un pòst subaltèrn on l’intelligéncia n’èra pas necessària, mes d’un aute costat qu’èra ua figura capdavantèra deu Comitat deus espòrts e de tots los autes comitats encargats d’apitar rondaleis en comun, manifestacions espontanèas, campanhas tà estauviar, e activitats volontàrias en generau. Que’vs podè har saber dab ua fiertat tranquilla, enter humadòtas de la soa pipa, que s’èra amuishat au Centre comunautari cada ser las quate annadas passadas. Ua hòrta aulor de sudor, com un testimòni inconscient deu son arsec, que’u seguiva pertot on anava, e que demorava au darrèr d’eth quan èra partit.

– Avetz ua clau moleta ? ce digó Winston, virant e arrevirant l’escroa suu junt.

– Ua clau moleta, ce digó dauna Parsons, mortòta suu còp. N’ac sèi pas, segur. Lhèu los mainatges…

Que i avó un trepar de bòtas e los mainats que s’aborrín tau salon en bohant suu pienti. Dauna Parsons que portè la clau moleta. Winston que deishè l’aiga escorre’s e que tirè dab hasti lo tortelh de peu qui avè boçat lo canèth. Que’s netegè los dits lo mei plan qui podó a l’aiga hreda deu robinet e que tornè tà l’auta crampa.

– Mans en haut ! ç’uglè ua votz herotja.

Un mainat de nau ans, beròi, mes l’uelh maishant, que s’èra lhevat d’un còp de darrèr la taula e que’u miaçava dab lo son joguet, un pistolet automatic, entant qui la soa soreta, mei joena de un par d’ans ça o la, e hasè lo medish gèste dab un tròç de husta. Los dus qu’èran vestits deu shòrt blu, de la camisa grisa e deu carrat roi qui èra l’unifòrme deus Espions.

Winston que lhevè las mans, mes dab lo sentiment desagradiu, de tant qui las faiçons deu dròlle e pareishèn mauvolentas, que n’èra pas completament un jòc.

– Qu’ès un tradidor ! ce cridè lo mainat. Qu’ès un criminau per la pensada ! Qu’ès un espion eurasian ! Que’t vau fusilhar, que’t vau vaporizar, que’t vau enviar tà la minas de sau !

Còp sec los dus que’s hiquèn a sautar a l’entorn d’eth e a cridar : « Tradidor ! » e « Criminau per la pensada ! », la mainadeta imitant tots los movements deu son hrair. Aquò que hasè drin paur, com los garrimbets deus tigrats qui bèthlèu e’s haràn grans e vaderàn minjadors d’òmis. Que i avè com ua ferocitat calculada en l’espiar deu mainat, ua hami clara de batanar Winston dab los punhs e los pès, e la consciéncia d’estar quasi pro gran entad ac har. Quina escadença que lo pistolet ne sia pas un vertadèr, ce pensè Winston.

Dauna Parsons, nerviosa, qu’anava dab los uelhs de Winston aus dròlles, e deus dròlles a Winston. Dens la lutz mei hòrta deu salon, aqueste que notè dab interès que la hemna avè vertadèrament prova dens los ahroncilhs de la cara.

– Que hèn tant de rambalh ! ce digó era. Que son decebuts per’mor ne pòden pas anar véder hà’s péner los criminaus, per’mor d’aquò. Que soi tròp cuentada entà’us i miar, e Tom ne serà pas tornat deu tribalh per temps.

– Perqué ne podem pas anar véder la còrda ? bramè lo mainat a plea votz.

– Voi véder la còrda ! Voi véder la còrda ! cantè la mainadeta qui pitnava tostemps a l’entorn d’eths.

Quauques presoèrs eurasians, copables de crimis de guèrra, que devèn estar penuts au parc aqueth vrèspe, ce’s brembè Winston. Qu’arribava haut o baish un còp per mes, e qu’èra un espectacle popular. Los mainatges que cridavan entà que’us i mièssen.

Winston que saludè dauna Parsons e que se n’anè. Mes n’avè pas hèit quate pas suu trepader que quauquarren e’u truquè au copet. La dolor qu’estó tarribla, tot parièr com si l’avossen horadat dab un hèr arroent. Que s’arrevirè pro lèu tà véder dauna Parsons qui tirava lo son hilh tà dehens mentre lo mainat que’s hicava un tirapèiras a la pòcha.

« Goldstein ! », ç’uglè lo mainat com la mair e barrava la pòrta. Mes çò qui mei toquè Winston qu’estó l’aire estranglat e desemparat sus la cara grisosa de la hemna.

Un còp tornat tà l’apartament, que passè viste davant lo telecran e que’s tornè assèder davant la taula, en tot fretà’s lo còth. La musica deu telecran que s’èra carada. En plaça, ua votz militara talhanta que legè, dab ua sòrta de plaser brutau, ua descripcion de la navèra hortalessa flotanta qui sortivan d’ancorar enter Islàndia e las islas Feròe.

Dab aqueths mainatges, ce’s pensè, la hemna que deu víver dens la terror, praubòta. Enqüèra un an, dus ans, e que la susvelharàn de dias e de nueits tà descobrir los signes de non-ortodoxia. Quasi tots los dròlles qu’èran òrres adara. Sordeish que tot, dab organizacions com los Espions qu’èran sistematicament cambiats en sauvatjòts de mau governar, e totun aquò non hasè pas vàder en eths nada tendéncia a s’arrevendir contra la disciplina deu Partit. Au contra, qu’adoravan lo Partit e tot çò qui s’i arreligava. Las cançons, los passacarrèras, las banèras, las rondalejadas, los exercicis dab fusilhs facticis, los eslogans cridats, lo culte de Big Brother. Tot qu’èra tad eths com un jòc extraordinari. Tot lo herotgèr qui avèn qu’èra exteriorizat, virat contra los enemics de l’Estat, contra los estrangèrs, los tradidors, los sabotaires, los criminaus per la pensada. Qu’èra de lei, o quasi, que los mei de trenta ans avossen paur aus lors hilhs pròpis. E que hasèn plan, puishque ne’s passava pas ua setmana shens que lo Times presentèsse un paragrafe contant quin un descuseròt – « mainat eròi » èra de costuma l’expression emplegada – avè audit a casa quauque remarca comprometenta e denonciat pair e mair a la Polícia de la Pensada.

L’escosor deu projectile que s’èra amortida. Que prengó lo calam shens tròp d’arsec, demandant-se si trobaré arren mei a escríver au jornau. Còp sec que tornè pensar a O’Brien.

Que i avè bèra pausa – quant de temps ? lhèu sèt ans – qu’avè saunejat que n’anava capvath ua sala escura. E quauqu’un assedut aquiu qu’avè dit mentre qui passava : « Que ns’encontraram a l’endret on ne i a pas tenèbras ». Qu’estó dit dab hèra de calme, com si estosse per escàs – ua constatacion, pas un ordi. Ne s’èra pas estancat. Causa estranha, en aqueth moment, hens lo saunei, los mots ne l’avèn pas guaire impressionat. Mei tard sonque e drin a drin qu’avè començat de’n compréner lo sens. Adara ne’s podè pas brembar si èra abans o après d’aver hèit aqueth saunei qui avè vist a O’Brien peu purmèr còp, e ne’s podè pas brembar tanpòc quan avè identificat la votz com la d’O’Brien. En tot cap, ja l’avè identificada. Qu’èra O’Brien qui l’avè parlat hens l’escuranha.

Jamei Winston n’èra podut estar solide – après l’uelhat d’aqueste matin qu’èra enqüèra impossible d’ac saber – si èra O’Brien un amic o un enemic. D’aulhors ne semblava pas estar hèra important. Que i avè enter eths un ligam de compreneson, mei hòrt que l’amistosèr o l’esperit de partit. « Que ns’encontraram a l’endret on ne i a pas tenèbras », ç’avè dit. Winston ne sabè pas çò qui volè díser aquò, sonque que d’ua manèira o d’ua auta e’s realizaré.

La votz deu telecran que s’arrestè. Ua trompetada, clara e beròja, que retrení per l’aire immobile. La votz que contunhè, carrincaira :

Atencion ! Atencion, que vs’ac prèi ! Ua novèla que vien d’arribar deu front de Malabar. Las fòrças nostas que s’an emportat ua gloriosa victòria en Índia deu Sud. Que soi autorizat a’vs díser qu’aquesta accion e poderé amiar la guèrra a ua distància mesurabla de la soa fin. Aquiu la despacha…

Maishantas novèlas qu’arriban, ce pensè Winston. E de hèit, après l’òrra descripcion de l’avalida d’ua armada eurasiana – lo nombre de tuats e de presoèrs qu’èra estabordent – qu’estó anonciat qu’a comptar de l’auta setmana la racion de chocolat e seré redusida de trenta gramas a vint.

Winston qu’arrautè un còp de mei. Lo gin que s’esvaniva, deishant ua sensacion de desen·hlada. Lo telecran – lhèu tà celebrar la victòria, lhèu tà har esvanir lo sovier deu chocolat perdut – que hasó retrenir Oceania, qu’ei tà tu ! Lo monde qu’èran supausats demorà’s estant. Mes on se tienè, arrés ne podèn véder a Winston.

Oceania, qu’ei tà tu ! que hasó plaça a ua musica mei leugèra. Winston que’s hasó tà la frinèsta, d’esquia au telecran. Lo dia qu’èra enqüèra hred e clar. Enlòc, luenh, ua bomba autoguidada qu’explosè dab ua borrombèra shorda qui rebombí. Lavetz, enter vint e trenta bombas com aqueras que cadèn cada setmana sus Londres.

Mei baish, a la carrèra, lo vent que hasè clacar l’aficha esquiçada, e lo mot ANGSOC qu’apareishè e despareishè. Angsoc. Los principis sacrats de l’angsoc. Neolenga, doblepensar, la mutabilitat deu passat. A Winston que’u semblava qu’errava capvath las seuvas deu hons de la mar, perdut

en un monde monstruós dont èra eth medish lo monstre. Qu’èra solàs. Lo passat qu’èra mort, lo futur ne’s podè pas aubirar. Quin podè estar segur qu’ua sola de las creaturas umanas qui vivèn adara èra deu son costat ? E quin saber si lo Partit e contunharé de tiéner lo hòrt per tostemps ? Com ua responsa, los tres eslogans suu davant blanc deu ministèri de la Vertat que’u tornèn au cap :

LA GUÈRRA QU’EI LA PATZ

LA LIBERAT QU’EI L’ESCLAVATGE

L’IGNORÀNCIA QU’EI LA FÒRÇA

Que’s tirè de la pòcha ua pèça de vint e cinc cents. Aquiu, tanben, en letras petitinas mes hèra claras, qu’èran estampats los medishs eslogans, e sus l’auta fàcia de la pèça, lo cap de Big Brother. De la pèça tanben los uelhs que’vs perseguivan. Sus las pèças de moneda, suus timbres, sus las cubèrtas deus libes, sus las banèras, sus las afichas, suus paquets de cigarretas, pertot. Tostemps los uelhs qui vs’espiavan e la votz qui vs’envolopava. Adromit o desvelhat, en tribalhant o en minjant, dehens o dehòra, au banh o au lheit, òm n’i podè pas escapar. Arren n’èra vòste sonque los quauques centimètres cubes deu crani.

Lo só qu’avè virat, e los milèrs de frinèstas deu ministèri de la Vertat, qui la lutz n’esclairava pas mei, que pareishèn sinistras com las lucas d’un casteràs. Winston que manquè de còrmorí’s davant lo bastiment piramidau gigant. Qu’èra tròp solide, ne’u poderén pas assautar. Mila bombas fusadas ne’u poderén pas har càder. Que’s demandè un còp de mei tà qui escrivè lo jornau. Tà l’aviéner, tau passat ? Tà un temps qui poderé estar imaginari ? E davant eth, ne i èra pas la mort mes l’anientament. Lo jornau que seré embrasat e eth medish vaporizat. Sola la Polícia de la Pensada que legeré çò qui avè escrivut, purmèr d’ac esfaçar de l’existéncia e de la memòria. Quin har ua crida au futur mentre qui nada traça de vos, quan seré un mot anonime grafinhat sus un tròç de papèr, non podè materiaument subervíver ?

Lo telecran que soè duas òras. Winston qu’avè de partir en dètz minutas. Que calè qu’estosse au tribalh a duas òras e mieja.

Causa estranha, la carrilhoada que paregó aconortà’u. Qu’èra un hantauma solàs disent ua vertat qui arrés n’entenerén jamei. Mes tant qui ac digosse, per ua faiçon escura la continuitat ne’s romperé pas. N’èra pas en hant-se enténer mes en demorant san d’esperit qui portàvatz l’eretatge uman mei enlà. Que tornè tà la taula, que trempè lo calam, e qu’escrivó :

Tà l’aviéner o tau passat, tà un temps quan se posca pensar librament, quan los òmis e sian desparièrs los uns deus autes e ne viscan pas solècs, tà un temps quan existesca la vertat e quan çò de hèit ne posca pas estar des·hèit : despuish l’edat de l’uniformitat, despuish l’edat de la solitud, despuish l’edat de Big Brother, despuish l’edat deu doblepensar, Adishatz !

Qu’èra dejà mort, ce pensè. Que s’avisè qu’èra sonque adara, quan avè començat d’estar capable de formular las soas ideas, qu’avè hèit lo pas decisiu. Las seguidas de cada acte que son includidas en l’acte medish. Qu’escrivó :

Lo crimi per la pensada n’entraina pas la mort : lo crimi per la pensada qu’ei la mort.

Adara qui s’èra conegut com un òmi mort, que vadè important de demorar viu tant qui podosse. Qu’avè dus dits de la man dreta plapats dab tinta. Qu’èra exactament un detalh com aqueth qui’vs podè tradir. Au ministèri, quauque zelator dab bona sentida (ua hemna, probable : quauqu’un com la hemneta deu peu ros o la bruneta deu departament de las Ficcions) que’s poderé demandar perqué avè escrivut a l’òra de disnar, perqué avè utilizat un calam mòdapassat, e qué avè escrivut – puish anar contar causòtas au servici competent. Qu’anè tà la sala de banh e que’s fretè com cau la tinta dab lo sablon brun sombre e granulós qui raspava la pèth com papèr d’esmerilh e qui convienè donc mei que plan tad aquò.

Que sarrè lo jornau dens la tireta. Ne serviva pas tad arren de’u voler escóner, mes que poderé au mensh saber si l’avèn trobat o non. Un peu en travèrs deus estrems de las paginas qu’èra tròp evident. Dab lo caput deu dit qu’amassè un gran de prova blancosa de bon reconéisher e que’u pausè sus un còrn de la cubèrta, d’on seré tirat si mudèssen lo libe.