1984 – Capítol I

Revirada per Felip Biu

Version sancèra suu siti de Letra d’òc

Purmèra partida

I

Qu’èra un dia clar e hred deu mes d’abriu, e l’ua òra qu’avè tranglat aus arrelòtges. Winston Smith, lo menton entrat tà ensajar de’s virar lo mauvent, que’s colè de pos enter las pòrtas de veire de l’Ostau de la Victòria, pas pro viste totun tà empachar que s’en·hornèsse dab eth un estorbilh de provassa.

Lo hall que sentiva au caulet borit e aus vielhs tapís. A l’un cap, ua aficha de color, tròp grana tà estar desplegada a l’endehens, qu’èra clavada a la paret. Que representava simplament ua cara granassa de mei de un mètre de larg : la fàcia d’un òmi de quaranta cinc ans haut o baish, dab ua espessa mostacha negra e trèits marcats e beròis. Winston que’s hasó taus escalèrs. N’èra pas la pena d’ensajar de préner l’ascensor. Per las quitas temporadas mei astrugas, qu’èra riale que foncionèsse, e per la pausa lo corrent electric qu’èra copat lo dia. Aquò que hasè partida deus estauvis tà aprestar la Setmana de l’Òdi. L’apartament qu’èra au setau solèr, e Winston, qui avè trenta nau ans e qui pativa ua ulcèra varicosa en dessús deu cavilhar dret, que pugè a plaser, estancant-se mei d’un còp en camin entà’s repausar. A cada trepader, au dret de l’ascensor, la cara granassa de l’aficha que vs’espiava de la paret estant. Qu’èra un d’aqueths portrèits hèits de tau manèira que los uelhs e’vs seguescan quan passatz. que vs’espia Big Brother, ce disè la legenda devath deu portrèit.

A l’apartament ua votz de mèu que legè ua seria de nombres qui pertocavan la produccion de fonta. La votz que sortiva d’ua placa de metau oblonga com un miralh embrumat encastrat dens la paret de dreta. Winston que virè un boton e la votz que baishè drin, ja que s’entenossen enqüèra clar los mots. Lo son de l’aparelh (deu telecran, atau que l’aperavan) que podè estar baishat, mes ne i avè pas manèira de l’arrestar completament. Winston qu’anè tà la frinèsta. Qu’èra pro petit, freule de heitura, d’ua magror soslinhada per la combinason blua qui èra l’unifòrme deu Partit. Qu’avè lo peu hèra blond, la cara naturaument sanguina, la pèth cathada peu sablon grossèr, las lamas de rasèr desahialadas e lo hred de l’ivèrn qui vienè de s’acabar.

Dehòra, parièr a travèrs de la frinèsta barrada, lo monde que pareishè hred. Au hons per la carrèra, holets de vent que hasèn virar en torciròlas la prova e los papèrs esquiçats, e ja qu’arragèsse lo sorelh e qu’estosse lo cèu d’un blu dur, tot que semblava shens color, hòra las afichas qui èran pegadas pertot. La fàcia de la mostacha negra que vs’encarava de totas las crotzadas màgers estant. Que n’i avè ua suu davant de l’ostau qui èra au dret. que vs’espia Big brother, ce disè la legenda, mentre qui los uelhs negres e miravan pregond hens los de Winston. Mei baish, a l’arrua, ua auta aficha, esquiçada a un còrn, que batè au vent a sacats, en amagant e en desamagant un sol mot : Angsoc. Peu luenh un elicoptèr que passè enter los teits, que planè un moment com ua mosca blua, e que’s hasó enlà com ua sageta, en un vòl corbe. Qu’èra ua patrolha de la polícia, qui herucava per las frinèstas de las gents. Mes las patrolhas, rai ! Sola qu’importava la Polícia de la Pensada.

Darrèr Winston la votz deu telecran que desglarava tostemps paraulís sus la fonta e las previsions despassadas peu navau plan triennau. Lo telecran que recebè e que transmetè en medish temps. Tots los sons qui hasè Winston en dessús d’un chebitet qu’èran captats per l’aparelh ; de mei, tant qui demorava en lo camp visuau de la placa de metau, que podè estar vist autanplan com entenut. De segur, qu’èra impossible de saber si’vs susvelhavan a un moment dat. Quandes còps, o segon quin plan la Polícia de la Pensada e’s brancava sus ua linha individuau, ne’s podè pas saber. Que s’i podè imaginar tanben que susvelhavan tot lo monde, tostemps. Mes de tot biaish que’s podèn brancar sus la vòsta linha quan ac volèn. Qu’avètz de víver – ja vivètz, per’mor que l’abitud e’s hasè instint – en hant l’ipotèsi que tot son qui hasètz èra entenut e que, lhevat hens l’escuranha, tot movement èra observat.

Winston que s’estava d’esquia au telecran. Qu’èra mei prudent ; ja que, com ac sabè, ua arrea e podosse revelar causas. A un quilomètre, lo ministèri de la Vertat, on tribalhava, que’s dreçava immense e blanc, en suspart deu paisatge sinistre. Açò, ce pensè dab drin de hasti, açò qu’ei Londres, capdulh de la Prumèra circonscripcion aeriana, era medisha la tresau província mei poblada d’Oceania. Qu’ensagè de’s trobar en la memòria quauque sovier de mainat qui’u digosse si Londres èra estada tostemps atau. E i avè tostemps avut aqueras vistas d’ostaus arroeinats deu sègle xix^au, dab las costalèras apiejadas per piteraus, las frinèstas arremendadas dab carton e los teits dab tòla ondulada, las barralhas deus jardins desanadas e aclapadas en tot sens ? E los sites bombardats on la prova de plastre estorbilhava en l’aire e on l’epilòbi e garrapetava sus las maseròlas ? E los endrets on las bombas avèn ubèrt un espaci mei larg e hèit espelir colonias sordidas de casèras de husta qui’s semblavan a poralhèrs ? Mes qu’èra inutile, ne’s podè pas brembar : arren non demorava deu temps de quan èra mainatge sonque ua seguida de tablèus hòrt esclairats, shens arrèrplan e de mau compréner.

Lo ministèri de la Vertat – Miniver, en neolenga¹ – qu’èra tot diferent deus bastiments qui pareishèn. Qu’èra ua estructura piramidau giganta hèita de beton blanc esclatant, auborant-se, terrassa après terrassa, dinc a tres cents mètres de haut. D’on se tienè Winston que s’i podè enqüèra léger, escrivuts sus la davantalada blanca en letras elegantas, los tres eslogans deu Partit :

LA GUÈRRA QU’EI LA PATZ

LA LIBERAT QU’EI L’ESCLAVATGE

L’IGNORÀNCIA QU’EI LA FÒRÇA

Lo ministèri de la Vertat que tienè, ce’s disè, tres mila crampas en dessús deu nivèu deu sòu, e autant de ramificacions en devath. Escampilhats per Londres, ne i avè pas que tres autes edificis qui’u semblavan peu paréisher e per la pagèra. De tant qui aclapavan l’arquitectura a l’entorn, deu teit de l’Ostau de la Victòria estant que s’i podè véder los quate a l’encòp. Qu’èran las sedenças deus quate ministèris enter los quaus s’espartiva l’aparelh governamentau sancèr. Lo ministèri de la Vertat, qui s’aucupava de l’informacion, deus divertiments, de l’educacion e de las bèras arts. Lo ministèri de la Patz, qui s’aucupava de la guèrra. Lo ministèri de l’Amor, qui hasè respectar la lei e l’ordi. E lo ministèri de l’Abonde, qui èra responsable deus ahars economics. Que’s mentavèn, en neolenga : Miniver, Minipax, Minimor e Minibonde.

Lo ministèri de l’Amor qu’èra lo qui mei esvarjava. N’avè pas nada frinèsta. Winston ne s’èra pas jamei trobat au ministèri de l’Amor, ni tanpòc a mensh de miei quilomètre. N’i podèn pas entrar sonque per un ahar oficiau, e alavetz que calè passar per un laberint de barbelats, de pòrtas d’acèr e de nids de mitralhaderas esconuts. Las quitas carrèras qui miavan tà las barralhas exterioras, que las patrolhavan guardas dab fàcias de gorillas en unifòrmes negres, armats de matrucos articulats.

Winston que s’arrevirè sec. Que s’avè hicat sus la cara l’expression d’optimisme tranquille qui èra prudent d’amuishar cap au telecran. Que trauquè la crampa dinc a la cosinòta. En deishant lo ministèri ad aquera òra, que l’avè calut renonciar a disnar a la cantina, e que sabè que n’avè pas arren a minjar a la cosina, sonque un tròç de pan negrós qui avè de’s guardar tà esdejuar l’endoman. Qu’atrapè sus la posteta ua botelha d’un liquide shens color dab ua etiqueta blanca on èra marcat Gin de la Victòria. Qu’avè ua aulor oliosa e hastiau, com la de l’aigardent de ris chinesa. Winston que se’n botelhè ua tassa quasi arrasa, que’s preparè au contracòp, e que la s’engolí com ua potinga.

Suu pic que n’avó la cara roja e los uelhs engorgossits. La beuranha qu’èra com acide nitric, e de mei, en l’avalant qu’avèn la sensacion d’estar trucat sus la barra deu còth dab un tarròs de cauchó. Après ua pausa, totun, l’escosor de vente qu’avè desparegut e lo monde que comencè de’u paréisher mei gaujós. Que tirè ua cigarreta d’un paquet frostilhat marcat Cigarretas de la Victòria e shens avisà’s que la tiengó verticau, çò qui hasó càder lo tobac suu sòu. Dab la seguenta que s’i escadó miélher. Que tornè tà la sala d’estar e que s’assedó a ua taulòta qui’s trobava a esquèrra deu telecran. De la tireta que sortí un pòrtapluma, ua botelha de tinta, e un quasèrn espés de format in quarto dab un revèrs roi e ua cubèrta marbrejada.

Que s’escadè que lo telecran de la sala d’estar èra plaçat a un endret inabituau. Au lòc de’s trobar, com èra normau, dens la paret deu hons, d’on averé podut susvelhar tota la crampa, qu’èra dens la paret mei longa, au dret de la frinèsta. Sus l’un deus costats que i avè ua alcòva chic honsa en la quau èra adara assedut Winston, e qui, quan avèn bastit los apartaments, devè estar destinada a contiéner un libièr. Assedut dens l’alcòva, e en demorant plan en darrèr, Winston que’s podè mantiéner hòra de portada deu telecran, au mensh per la vista. Que’u podèn tostemps enténer, de segur, mes tant qui s’estava en aquera posicion, ne’u podèn pas véder. Qu’èra per part la disposicion inacostumada de la crampa qui l’avè balhat l’idea de çò qui anava har adara.

Mes que l’ac suggerí tanben lo quasèrn qui vienè de préner a la tireta. Qu’èra un quasèrn deus beròis. Lo papèr lis e cremut, drin enjaunit peu temps, qu’èra d’un escantilh qui ne’s fabricava pas mei despuish au mensh quaranta ans. Que pensava, totun, lo quasèrn qu’èra hòrt mei vielh qu’aquò. Que l’avè vist a la veirina d’ua botigueta de trastos estadida en un barri miserable de la vila (quau quartièr exactament, ne se’n sovienè pas mei) e suu còp que l’avè gahat la delèra de’u possedir. Los membres deu Partit n’èran pas supausats anar en las botigas ordinàrias (« crompar au marcat libre », atau que s’aperava), mes la règla n’èra pas guardada estrictament, per’mor que i avè diferentas causas, com los laç de cauçaduras e las lamas de rasaders, qui ne’s podèn pas atraçar de nada auta faiçon. Qu’avè dat un uelhat per la carrèra ensús e envath, puish que s’èra engulhat dens la botiga e qu’avè crompat lo quasèrn per dus dòlars cinquanta. En aqueth moment n’èra pas conscient de’u voler tà nada tòca particulara. Com si estosse copable de quauquarren, que’u s’avè hèit seguir tà casa dens la soa sacòta. Per estar lo libe shens nat tèxte, qu’èra comprometent de’u detiéner.

Çò qui anava har, qu’èra escríver un jornau. N’èra pas illegau (arren n’èra illegau, puishque ne i avè pas mei leis), mes ac descobrissen, bahida que seré punit de mort, o per lo mensh de vint e cinc ans de tribalhs forçats. Winston qu’adaptè un calam au pòrtapluma e que’u chuquè tà’n tirar l’untami. Lo calam qu’èra un instrument arcaïc, chic emplegat quan seré tà signar, e que se n’avè atraçat un, au panat e dab pro de pena, simplament per’mor de pensar lo beròi papèr cremut que meritava ua pluma vertadèra meilèu que las hregadas d’un estilo. En fèit n’èra pas acostumat a escríver a la man. A despart de nòtas hèra bracas, que solèn d’ac dictar tot au parlescriu, çò qui èra de segur impossible tà çò qui avè a l’idea de har. Que trempè la pluma dens la tinta e puish que trantalhè ua pausòta. Un tremolèr que’u corró per las tripas. Marcar lo papèr qu’èra l’acte decisiu. En letròtas desestrugas qu’escrivó :

4 d’abriu de 1984

Que s’arredrecè. Que l’avè gahat un sentiment d’impoténcia completa. Tà començar, n’èra pas segur qu’estosse l’an 1984. Que devèn estar aus entorns d’aquera data, per’mor qu’èra solide d’aver trenta nau ans, e que pensava estar vadut en 1944 o 1945 ; mes ne s’i podè fixar per lavetz ua data qu’a un o dus ans près.

Tà qui, ce’s demandè d’escòp, escrivè aqueth jornau ? Tà l’aviéner, taus qui n’èran pas enqüèra vaduts. Lo son esperit que barrutlè un moment autorn de la data maussegura qui avè escriut sus la pagina, puish que sautè tà suu mot neolinguistic doblepensar. Peu purmèr còp l’endom de çò qui avè entinoat que l’aparegó. Quin comunicar dab l’aviéner ? Impossible qu’èra per esséncia. Sia l’aviéner que’s semblaré au present, e en aqueth cas ne l’escotaré pas ; sia que seré diferent, e lo son díser n’averé pas nat sens.

Ua pausa que demorè drin pèc a espiar lo papèr. Lo telecran que hasè adara enténer ua musica militara estridenta. Causa estranha, Winston que semblava d’aver perdut lo poder de s’exprimir, mes tanben de s’aver desbrombat çò qui avè a l’idea de díser en purmèras. Desempuish setmanas que s’èra preparat ad aqueth moment, e jamei non l’avè vienut au cap qu’avora besonh shens que coratge. D’escríver que’u seré aisit, ç’avè pensat. Tot çò qui avè de har qu’èra de transcríver suu papèr lo monològue shens fin qui literaument despuish ans e ans e’u corrè a contunhar hens lo cap. Ad aquera pausa, per aquò, lo quite monològue que s’èra estancat. Per suu mercat, l’ulcèra varicosa que començava de’u prúder que n’èra insuportable. Ne gausava pas gratar-la, per’mor si ac hasè que s’amaliva tostemps. Las segondas que s’escorrèn. N’èra pas conscient d’arren sonque deu blanc de la pagina davant eth, de la pèth qui’u prudè en dessús deu cavilhar, de la musica qui bramava, e d’ua briaguèra leugèra per’mor deu gin.

Sobtament que’s hiquè a escríver, esvarjat, shens tròp avisà’s a çò qui notava. La soa escritura petita mes mainadèca que pujava e que baishava sus la pagina, abandonant en purmèras las majusculas e tà fenir los punts tanben.

4 d’abriu de 1984

Ger ser, au cinèma. Sonque filmes de guèrra. Un deus bons sus un naviu conhit de refugiats bombardat enlòc en Mediterranèa. Public hòrt divertit per plans sus un omiàs ventorrut qui ensajava d’escapar en nadant a un elicoptèr, purmèr que’u vedèn a borclà’s dens l’aiga com un marsopat, apuish que’u vedèn peus miraders de la mitralhadera de l’elicoptèr, puish qu’èra trauquilhat e la mar a l’entorn que vadè ròsa e eth que s’ahonsava tan sobte com si los traucs avossen deishat entrar l’aiga, public arrident-se’n a gargalets quan s’ahoní. puish que vedón un barcòt de sauvament conhit de mainatges dab un elicoptèr qui’u susvolava. que i avè ua hemna d’atge mejan lhèu ua judiva asseduda a l’avant qui tienè au braçat un mainadòt de tres ans ça o la. mainadòt tot esvarjat cridava e s’esconè lo cap enter las soas popas com si volè en·horatà’s hens era e la hemna l’embraçava e l’aconortava per estar era medisha blanca de paur, adarron l’amantolava autant com podè com si credosse que los braç podossen virà’u las balas. apuish l’elicoptèr larguè ua bomba de 20 kg sus eths terrible eslambrec e lo batèu s’esclatè. apuish i avó un plan extraordinari sus un braç de mainat qui pujava dret dret dret en l’aire un elicoptèr dab ua camera dens lo nas devè ave’u seguit e los espectators asseduts truquèn de mans dab abonde mes ua hemna a l’embaish dab los proletaris se hiquè tot d’un còp a trepilhar e a cridar ne calè pas amuishar aquò pas davant dròlles ne calè pas n’èra pas beròi pas davant dròlles n’èra pas dinc e la polícia la hiquè la hiquè dehòra ne pensi pas que l’aja aparit arren arrés ne s’encuentan de çò qui disen los proletaris reaccion tipica deus proletaris jamei non…

Winston que deishè d’escríver, en partida per’mor d’ua garampa. Ne sabè pas çò qui l’avè hèit barrejar aqueth deluvi d’absurditats. Mes çò de curiós qu’èra que mentre qui escrivè, un sovier tot aute que s’èra precisat dens lo son esperit, a tau punt que’s sentiva quasi capable de l’escríver. Que s’avisava adara qu’èra per’mor d’aqueth aute incident qui avè decidit tot d’un còp de se’n tornar tà casa e de començar lo jornau aqueth dia.

Qu’avè aparit aqueth matin au ministèri, si’s pòt díser d’ua causa tan nebulosa qu’a aparit.

Qu’èran just onze òras, e au departament deus Archius, on tribalhava Winston, que tiravan las cadièras hòra deus burèus e que las amassavan au miei deu hall de cara au gran telegran, entà preparar las Duas Minutas de l’Òdi. Winston que prenè plaça a l’un deus rengs deu miei quan duas personas qui coneishè de vista, mes dab qui n’avè pas jamei parlat, e’s hasón endavant tà la sala a la suspresa. L’ua qu’èra ua gojata qui encontrava sovent peus correders. Ne sabè pas quin s’aperava, mes que sabè que tribalhava au departament de las Ficcions. Probable – puishque l’avè vista a còps dab las mans oliosas e tienent ua clau moleta – qu’èra ua mecaniciana tribalhant sus l’ua de las maquinas d’escríver los romans. Qu’èra ua gojata qui pareishè atrevida, de vint e sèt ans haut o baish, dab lo peu espés, ua cara conhida de léndias, e dab un anar viu, esportiu. Ua cinta roja e estreta, l’emblèma de la Liga Anti-sèxe deus Juniors, qu’èra atormerada mantun còp a la talha per dessús la combinason, just pro sarrada tà plan har véder la forma deu malh. Winston que l’avó en òdi de tira qui la vedó. Que sabè perqué. Qu’èra per’mor de l’ambient de terrenhs de hockey e de banhs hreds, e de rondalejadas en comun e de netetat morau qui la gojata vedè de carrejar dab si. Winston qu’avè en òdi quasi totas las hemnas, e sustot las joenas e beròjas. Qu’èran tostemps las hemnas, e mei que mei las joenas, qui èran los membres mei minjadiu deu Partit, las avalairas d’eslogans, las espionas amatoras e caçairas de non-ortodoxia. Mes la gojata aquesta que’u balhava l’impression d’estar mei dangerosa que hèras. Un còp com se contrapassavan au correder, era que l’avè dat un uelhat de costat qui semblè de’u traucar e qui per un moment l’avè empleat d’ua terror negra. Que l’avè passat peu cap l’idea que podè estar ua agenta de la Polícia de la Pensada. Aquò, vertat, b’èra improbable. Totun, que contunhava de’s sentir drin a malaise, de sentir ua paur mesclada dab ostilitat, a cada còp qui la gojata èra près d’eth quauque part.

L’auta persona qu’èra un òmi aperat O’Brien, un membre deu Partit interior qui aucupava un pòst tant important e tan haut plaçat que Winston avè sonque ua idea confusa de çò qui èra. Ua pauseta, un silenci que passè sus l’escabòt deus qui èran autorn de las cadièras quan vedón la combinason negra d’un membre deu Partit interior apressà’s. O’Brien qu’èra un òmi gran e cavilhat, còthespés, dab ua figura rufa, hissaira e brutau. A maugrat deu son tarrible paréisher, qu’avè drin de charme en las soas faiçons. Qu’avè ua manèira de’s tornar ajustar las lunetas suu nas qui, curiosament, pertocava – e avè quauquarren de curiosament civilizat. Qu’èra un gèste qui, si quauqu’un avè podut enqüèra pensar en tèrmis atau, averé brembat lo d’un aristocrata deu sègle xviii^au parant la soa tobaquèra. Winston qu’avè vist O’Brien lhèu un dotzenat de còps en autant d’annadas. Que’s sentiva hòrt atirat per eth, e non solament per’mor qu’èra intrigat peu contraste enter las manèiras cortesas d’O’Brien e lo son fisic de campion de luta. Qu’èra subertot per’mor que credè en secret – o lhèu ne credè pas, mei simplament que s’avè l’ahida – que l’ortodoxia politica d’O’Brien n’èra pas perfèita. Quauquarren en la soa figura qu’ac deishava pensar irresistiblament. Mes lhèu n’èra pas la non-ortodoxia qui’s legè sus la soa cara, mes simplament l’intelligéncia. De tota mòda que semblava d’estar quauquarrés a qui poderén parlar si podossen trompar lo telecran e vede’u sol. Winston n’avè pas jamei hèit lo mendre esfòrç entà verificar aquera suposicion : de segur, ne i avè pas manèira d’ac har. En aqueth moment O’Brien que s’espiè la mostra, que vedó qu’èran just onze òras, e que decidí de tota evidéncia de demorar au departament deus Archius dinc a que las Duas Minutas de l’Òdi estossen acabadas. Que prengó ua cadièra au medish reng que Winston, duas plaças mei enlà. Ua hemnòta rossa de peu qui tribalhava a la crampòta tanhenta de la de Winston qu’èra entermiei. La gojata deu peu negre qu’èra asseduda per darrèr.

Au cap d’ua pausòta, un croishit òrre, com lo d’ua monstruosa maquina virant shens untami, qu’esclatè au gran telecran deu cap de la sala. Qu’èra un brut qui’vs hasè croishir los caishaus e esgarrissar lo peu. Qu’avè començat l’Òdi.

Com de costuma, la cara d’Emmanuel Goldstein, l’Enemic deu Pòble, qu’èra apareguda d’un còp sus l’ecran. Shiulets que retrenín d’ençà e d’enlà capvath l’assisténcia. La hemnòta rossa que hasó un crit d’esvarge e de hasti. Goldstein qu’èra lo renegat e lo tradidor qui bèth temps a (quant, arrés ne s’ac brembavan plan) èra estat l’un deus gavidaires deu Partit, quasi au nivèu de Big Brother eth medish, puish que s’èra engatjat en activitats contra-revolucionàrias, èra estat condemnat a mort, s’èra escapat misteriosament e avè desparegut. Lo programa de las Duas Minutas de l’Òdi que variava d’un dia tà l’aute, mes ne n’i avè pas nat en lo quau Goldstein n’estosse pas la figura màger. Qu’èra lo tradidor fondamentau, lo purmèr profanator de la puretat deu Partit. Tots los crimis subsequents contra lo Partit, totas las tradidas, los actes de sabotatge, las eresias, las deviacions, que gessivan dirèctament deu son ensenhament. En quauque endret que vivè enqüèra e que conspirava. Lhèu delà de la mar, emparat peus sons mèstes estrangèrs qui’u pagavan, lhèu – com ac disè a còps la rumor – en quauque lòc esconut d’Oceania medisha.

Lo diafragma de Winston que s’èra sarrat. Jamei ne podè véder la cara de Goldstein shens espravar emocions penivas e mescladas. Qu’èra ua figura prima de Judiu, dab un varam larg e vaporós de peu blanc e ua barbetona – ua cara intelligenta, qui avè totun quauquarren de mespresable, dab com un peguèr senile en lo nas long e prim, suu caput deu quau èra pausat un par de clucas. Que’s semblava au mus d’ua aulha, e la votz, tanben, qu’èra drin behelanta. Com de costuma, Goldstein que desglarava la soa ataca verenhosa contra las doctrinas deu Partit – ua ataca tant exagerada e pervèrsa que l’averé poduda portar a lutz un mainatge, mes qu’èra totun just pro plausibla tà har crànher a cadun que d’autes, pas tan plomats, s’i podossen deishar préner. Qu’insultava a Big Brother, que denonciava la dictatura deu Partit, qu’exigiva que hasossen de tira la patz dab Eurasia, que defendè la libertat de parlar, la libertat de la premsa, la libertat de reünion, la libertat de pensada, que cridava com un hòu qu’avèn tradit la Revolucion ̶ e tot aquò en un devís polisillabic e rapide qui èra ua sòrta de parodia de l’estille abituau deus orators deu Partit, e qui anava dinc a contiéner mots de neolenga, mei de mots de neolenga, solide, qui nat orator deu Partit avosse normaument emplegat en la vita vertadèra. E entertant, tà qu’arrés non podossen dobtar de la realitat de çò qui amagava lo proclam enganiu de Goldstein, darrèr deu son cap sus l’ecran que caminavan las colomnas shens fin de l’armada eurasiana – reng après reng d’òmis gualhards de mustra dab la figura shens expression deus Asiatics, qui destraucavan a la susfàcia de l’ecran e s’esvalisavan, tà estar remplaçats per d’autes tots parièrs. La marterada shorda e ritmada de las bòtas deus soldats que formava l’arrèrplan de la votz de craba de Goldstein.

L’Òdi n’avè pas durat trenta segondas que dejà la mieitat deus espectators ne’s podèn pas estar d’escampar exclamacions enrabiadas. Lo mus d’aulha satisfèita, e lo poder esglasiant de l’armada eurasiana per darrèr, qu’èran mei que n’ac podèn patir lo monde. Que mei, de véder a Goldstein o simplament de pensar ad eth que hasè vàder la paur e la malícia automaticament. Qu’èra un objècte d’òdi mei constant qu’Eurasia o Estasia, puishque quan Oceania èra en guèrra dab l’ua d’aqueras poténcias qu’èra d’ordinari en patz dab l’auta. Mes çò d’estranh qu’èra que ja qu’estosse Goldstein espudit e mespresat per tot lo monde, ja que tot dia e un milèr de còps per dia, sus emponts, au telecran, sus jornaus, dens libes, las soas teorias estossen refutadas, aclapadas, ridiculizadas, presentadas aus uelhs de tots com las praubas dèishas qui èran – a maugrat de tot aquò, l’influéncia soa ne semblava pas baishar. Tostemps que i avè dupas navèras atendent d’estar sedusidas per eth. Ne’s passava pas un dia que la Polícia de la Pensada non desmasquèsse espions e sabotaires au son comand. Qu’èra lo cap d’ua gran armada de l’ombra, un hialat clandestin de conspirators qui s’i hasèn tà abàter l’Estat. Aquera organizacion qu’èra supausada aperà’s la Fraternitat. Que s’i parlava tanben enter pòts d’un libe tarrible, un compéndium de totas las eresias, dont Goldstein èra l’autor e qui circulava a l’esconut de ça, de la. Qu’èra un libe shens títol. Lo monde que s’i referivan, si s’i referivan jamei, en disent simplament lo libe. Mes aqueras causas ne’s sabèn pas que per rumors imprecisas. Ni la Fraternitat, ni lo libe n’èran subjèctes qui un membre ordinari deu Partit e mentavè si ac podè evitar.

A la dusau minuta l’Òdi que toquè au deliri. Lo monde que sautavan sus plaça e cridavan tan hòrt com podèn tà ensajar de cobrir la belada en·holiaira qui vienè de l’ecran. La hemnòta deu peu ros qu’èra tota roja, e qu’obriva e barrava la boca com un peish jasent a tèrra. Lo quite O’Brien qu’avè la cara congestionada. Qu’èra assedut hèra dret sus la cadièra, lo son piets poderós que s’en·hlava e que’s contractava com tà har cap a l’assaut d’ua andada. La gojata deu peu negre darrèr Winston qu’avè començat de cridar : « Porcàs ! Porcàs ! Porcàs ! » e còp sec que gahè un diccionari pesugàs de neolenga e que l’arroncè tà suu telecran. Aqueste que truquè lo nas de Goldstein e qu’arrebombí ; la votz que perseguí, inexorabla. En un moment de luciditat Winston que s’avisè que bramava dab los autes e dava granas taloadas suus barròts de la cadièra. Çò d’òrre en las Duas Minutas de l’Òdi n’èra pas que cadun estosse forçat de i jogar un ròtle, mes, au contra, que ne podosse pas evitar de i participar. Au cap de trenta segondas ne i avè pas besonh de har en semblant. Ua òrra extasi de paur e de venjança, ua hami de tuar, de torturar, d’espotricar caras dab un martèth, que pareishè passar sus tot lo public com un corrent electric, cambiant cadun, quan seré contra la soa volentat, en un hòu grimaçut e bramaire.

Mes la ràbia qui sentiva cadun qu’èra ua emocion abstrèita, non dirigida, qui’s podè virar d’un objècte tà un aute com l’eslama d’un calamèth. Atau, a un moment l’òdi de Winston n’èra pas virada briga contra Goldstein, mes contra Big Brother, lo Partit, e la Polícia de la Pensada ; e ad aqueths moments lo son còr qu’anava tà l’eretic solèc e escarnit sus l’ecran, sol guardian de la vertat e deu bon sens en un monde de mensonjas. Totun adarron Winston qu’èra ad ua dab los qui avè a l’entorn, e que’u semblava vertat tot çò qui’s disè de Goldstein. Ad aqueths moments l’aborriment secret qui avè contra Big Brother que’s cambiava en adoracion, e Big Brother que semblava eslhevà’s, protector invencible e shens paur, quilhat com un ròc contra la soldatalha asiatica, e Goldstein, per estar isolat, impotent, e ja que dobtèssen qu’existisse, qu’apareishè com un encantador sinistre, capable per lo sol poder de la soa votz de har croishir l’estructura de la civilizacion.

Qu’èra tanben possible, a moments, de desviar l’òdi en ua direccion o ua auta per un acte volontari. De suscòp, per un esfòrç deus grans com quan se tiran d’un rapat lo cap de la coishinèra en un mau pantaish, Winston que s’i escadó a har passar l’òdi de la cara qui èra sus l’ecran tà la gojata deu peu negre darrèr eth. Que’u traversèn l’esperit enluadas vivas e suberbèras. Que la batanaré a mort dab ua flinga de cauchó. Que l’estacaré nuda en un perpau e la traucaré de sagetas com a sent Sebastian. Que la forçaré e que’u coparé lo còth au moment de gaudir. Miélher qu’abans, de mei, que comprengó perqué l’avè en hasti. Que l’avè en òdi per’mor qu’èra joena e beròja e asexuada, per’mor que volè dromir dab era e que n’ac haré pas jamei, per’mor qu’autorn de la soa talha doça e plegadissa, qui’vs semblava demandar de l’entornejar dab lo braç, ne i avè pas que la cinta odiosa e roja, simbòl agressiu de castetat.

L’Òdi qu’èra au mei haut. La votz de Goldstein que s’èra virada en ua vertadèra belada d’aulha, e per ua pausa la fàcia que’s cambiè en la d’ua aulha. Puish la cara d’aulha que’s des·honó en l’auburi d’un soldat eurasian qui pareishè hà’s endavant, enòrme e tarrible, dab la soa mitralhadera qui broniva, e semblant voler gessir de l’ecran, de tant qui quauques uns deu prumèr reng e’s hasón endarrèr suus siètis. Mes au medish moment, tots que den un sospir de solaç en vedent la figura ostila remplaçada en delida per la cara de Big Brother, negres lo peu e la mostacha, poderós e plen d’un calme misteriós, e tan larg qu’aucupava quasi tot l’ecran. Arrés n’entenón çò qui disè Big Brother. Qu’èran sonque quauques mots tà aconortar lo monde, aqueths mots qui sòlen díser au bèth miei de la batalha, qui ne s’entenen pas clar, mes qui hèn tornar l’ahida peu simple hèit d’estar dits. Puish la cara de Big Brother que s’esvaní un còp de mei, e en plaça los tres eslogans deu Partit qu’aparegón en letras màgers :

LA GUÈRRA QU’EI LA PATZ

LA LIBERTAT QU’EI L’ESCLAVATGE

L’IGNORÀNCIA QU’EI LA FÒRÇA

Mes la fàcia de Big Brother que semblè demorar mantua segonda sus l’ecran, com si l’impression hèita sus las retinas estosse tròp viva tà que s’esfacèsse d’abòrd. La hemneta deu peu ros que s’èra arronçada endavant tà suu revèrs d’ua cadièra. Dab un chebit tremolant qui soava com « Lo men sauvador ! », qu’estenó los braç de cap tà l’ecran. Puish que s’esconó la cara en las mans. Qu’èra clar que pregava.

En aqueras tots que comencèn ua cantaròla pregonda, lenta, ritmada : «B-B !… B-B ! » – de hiu, a plaserinas, dab ua long pausa enter lo purmèr « B » e lo dusau – un chebit pesuc e sonòr, curiosament sauvatge, au darrèr deu quau e s’i semblava audir lo trepar de pès descauç e la tamborrejada de tam-tams. Per lhèu trenta segondas que contunhè. Qu’èra un arrepic qui s’entenè sovent aus moments qui èra tròp hòrta l’emocion. Per part qu’èra com un imne a la sapiença e a la majestat de Big Brother, mes mei qu’aquò qu’èra un acte d’autoïpnòsi, ua faiçon deliberada de reprimí’s la consciéncia per un arrueit ritmic. Que semblè a Winston que’u s’en·hrediva lo vente. En las Duas Minutas de l’Òdi ne’s podè pas estar de partatjar lo deliri generau, mes aquera canta sosumana de « B-B !… B-B ! » que l’empliva tostemps d’orror. De segur que cantava dab los autes : no’s podè pas har de mensh. Desguisà’s los sentiments, estar mèste de la soa cara, har çò qui hasèn los autes, qu’èra ua reaccion instintiva. Mes un par de segondas l’expression deus sons uelhs que l’averé podut tradir. E qu’estó precisament en aquera pausa que la causa significativa arribè – si, de segur, èra arribada.

Un pausòt que sasí l’espiar d’O’Brien. O’Brien que s’èra lhevat. Que s’avè tirat las lunetas e que las se tornava hicar suu nas dab lo son gèste caracteristic. Mes ua fraccion de segonda que’us s’encontrèn los uelhs, e per tan brac qui estosse, Winston que sabó – quiò, que sabó ! – qu’O’Brien pensava la medisha causa qu’eth. Un messatge segur qu’èra passat. Qu’èra com si los lors dus esperits e s’estossen ubèrts e que las pensadas avossen escorrut de l’un tà l’aute peus uelhs. « Que soi dab vos », ce’u semblava díser O’Brien. « Be sèi çò qui pensatz. Qu’ac sèi tot deu mesprètz, de l’òdi, deu hasti vòstes. Mes non vse’n detz, que soi deu vòste costat ! » E lavetz l’esguitada de compreneson que s’esvaní, e la cara d’O’Brien que s’èra hèita tant indeschifrabla com la deus autes.

Qu’estó tot, e que dobtava dejà qu’aquò s’estosse passat. Incidents atau n’avèn pas jamei nada seguida. Ne hasèn pas que guardar vitècs en eth la credença, o l’espèr, que d’autes qu’eth èran los enemics deu Partit. Lhèu, tot comptat, las rumors de granas conspiracions qu’èran vertadèras – lhèu la Fraternitat qu’existiva a de bonas ! Qu’èra impossible, a maugrat de totas las arrestacions e con·hessions e execucions, d’estar segur que la Fraternitat n’èra pas simplament un mite. Que i avè dias, que i credè, d’autes dias, non. Ne i avè pas nada pròva, sonque lusors passadissas qui ac podèn significar tot o arren : tròç de conversacions, garramachas sus las parets deus comuns – un còp tanben, quan s’encontrèn dus estrangèrs, un movementet de las mans qui seré podut estar un signe de reconeishença. N’èran pas que suposicions : probable que s’ac avè imaginat tot. Qu’èra tornat tau burèu shens espiar un aute còp O’Brien. Tant per tant si l’idea de perlongar lo contacte momentanèu e’u passè peu cap. Be seré estat hèra dangerós, quan averé sabut quin har. Lo temps de ua, duas segondas, que s’avèn dat ua espiada equivòca, e que s’èra arrestat aquiu. Sonque aquò totun qu’èra un eveniment memorable, en la soletat barrada on avè de víver cadun.

Winston que’s desvelhè e que s’assedó mei dret. Qu’arrautè. Lo gin que’u tornava pujar de l’estomac.

Que tornè encarà’s cap a la pagina. Que s’avisè qu’entant qui èra demorat a perpensar, qu’avè escrivut, com gavidat per ua accion automatica. E n’èra pas mei la medisha escritura malestruga e sarrada. Lo calam que s’èra escorrut voluptuós suu papèr lis traçant en letras màgers e netas :

AVALISCA BIG BROTHER

AVALISCA BIG BROTHER

AVALISCA BIG BROTHER

AVALISCA BIG BROTHER

AVALISCA BIG BROTHER

enqüèra e enqüèra, pleant mieja pagina.

Que’s sentí gahar per l’esvarge shens poder har arren. Qu’èra absurde, puishque escríver aqueths mots n’èra pas mei dangerós que l’acte iniciau d’obrir lo jornau, mes un moment qu’estó temptat d’esquiçar las paginas guastadas e d’abandonar lo prètzhèit.

N’ac hasó pas, totun, per’mor que sabè qu’èra inutile. Qu’escrivosse Avalisca Big Brother o que s’abstienosse d’ac escríver, qu’èra parièr. Que contunhèsse lo jornau o que ne’u contunhèsse pas, qu’èra parièr. La Polícia de la Pensada que’u gaharé autanplan. Winston qu’avè cometut – e qu’averé cometut, quan n’averé pas jamei pausat lo calam suu papèr – lo crimi fondamentau qui contienè tots los autes. Crimi per la pensada, que l’aperavan. Lo crimi per la pensada n’èra pas ua causa qui’s podè amagar per tostemps. Que s’i podè rusar dab escaduda ua pausa, a còps ans adarron, mes de d’òras o de tard que’vs gahavan.

Qu’èra tostemps de nueits – que vienèn arrestar lo monde tot còp de nueits. Desvelhà’s en subersaut, la man ruda qui segoteish l’espatla, las lutz qui enlugarnan, l’aròu de caras duras a l’entorn deu lheit. En la màger part deus cas ne i avè pas nat procès, nada declaracion d’arrestacion. Lo monde que despareishèn simplament, tostemps de nueits. Los noms qu’èran suprimits deus registres, tot sovier de tot çò qui avèn jamei hèit qu’èra esfaçat, la lor existéncia qu’èra negada puish desbrombada. Qu’èran abolits, anientats : vaporizats qu’èra lo mot emplegat.

Ua pausa Winston qu’estó com isteric. Que’s hiquè a escríver en grafinhadas desordiadas :

que’m fusilharàn m’ei parièr que’m tiraràn ua bala en l’arrèrcòth m’ei parièr avalisca big brother que’vs tiran tostemps ua bala en l’arrèrcòth m’ei parièr avalisca big brother.

Que’s hasó tà darrèr sus la cadièra, drin hontós de si medish, e que pausè lo calam. Adarron qu’estreitegè hòrt. Que tustavan a la pòrta.

Dejà ! Que demorè assedut shens mautà’s com ua murgueta, dab l’ahida futila que la persona, qui qu’estosse, se n’anèra shens insistir. Mes nani, que tornèn tustar. Sordeish que tot, que seré de tardar tà obrir. Lo còr que’u batanava com un tabard, mes acostumat de longa, qu’avè probablament la cara shens nada expression. Que’s lhevè e que n’anè pachic-pachòc tà la pòrta.

1La neolenga qu’èra l’idiòma oficiau d’Oceania.