Dēlas’atā

Per Remesi BOY

La marca aquiu sus l’arbo, n’i èra pas quan i èm passats aqueste matin, çò qui chepicava beròi los mens amics quan ne’s harén pas paur dab las lors ombras de costuma. Eardic sustot que pareishè d’estar lo mei espaumat. Petrificat davant lo signe, ne se’n podè pas mei virar. Be sabè çò qu’èra dilhèu e qu’èra çò qui l’esvarjava probable. Dab la banda, n’i comprenèm pas gran causa : qu’èran mantua fòrma pinhada sus la cama d’un vielh casso. Qu’i avè un rond hèit de plan. Embarrat dehens un cap de sageta qui avè la punta barrada e virada de cap a la tèrra. Un signe qui ne’ns disè pas arren…

Eardic que’s marmotava paraulas. Qu’èra lo son anar quan ne comprenè pas quauquarren : que s’estava ua pausa davant çò qui ne coneishè pas, la pauma obèrta e los dits croishits, com entà gahar lo sens qui l’escapava. Puish que’s nse virava de cap e que començava l’explic. Mes aqueste còp, per aquesta seuva vielha au pè deus Maubècs, n’avè pas nat explic e qu’i èra despuish òras. Que contunhava la soa estrànsia com tesicat peus secrets celats darrèr lo signe. No’u gausavi pas destorbar. Mes los autes qu’avèn perdut coratge e que m’ahisquèn a har empach a la soa meditacion. Que’u demandèi çò qu’èra e qui pintrè un tau signe. N’avoi pas sonque lo silenci com responsa. La màger part de la banda que volè deishar la nosta mission. Tornar per la plana dinc au vilatge de Pram’sorm. Avoar aus pairs qu’avèn los mainats qui èran perduts e que’n calè har lo dòu. Deishar los Maubècs fin finau e cercar tribalh mei luenh, on la mar desvora la tèrra. Qu’èri sol a voler contunhar e ne’us ne podí pas voler. Be calè estar pèc entà perseguir davant un tau avertiment. Be n’èri dilhèu, mes qu’aví dat la mea paraula au vilatge e quan ei dada ne la me cambii pas jamei. Estossi conscient deus dobtes deus nostes amics, Eardic que’s n’avieneré dab jo. Mes n’avè pas deishat d’espiar la marca quitament tà perperejar e davant la soa paralisi, los nostes parions que volèn har banda a despart. Qu’ensagèi de’us retiéner, de’us rassegurar, mes la mea votz tresmautanta ne’us convençó pas. Que’us vedí deishà’m shens poder avé’us en òdi. Senant adius que’us saludèi despoderat, quan ua votz hreda e brusca que’us torrè sus plaça. Qu’èra la d’Eardic qui èra tornat peu demiei de nosautes e qui digó en nse virà’s de cap :

«Ne podem pas mei sortir d’aquesta seuva. Qu’èm presoèrs deu signe, çò contunhè en puntar la marca suu vielh casso, qu’èm a la mercé de la Dēlas’atā.»

Que decidim de’ns pausar còsta lo casso entà’ns deishar lo temps de trobar ua solucion. Mantua question qu’estón pausadas, chicas responsas qu’estón dadas. Qu’èra magica la marca e gessida d’ua magia poderosa, de las qui ne s’aprenen pas aus Cercs. Be n’èra segur Eardic. Mes quan demandèm çò qu’èra la Dēlas’atā, qu’estó mei esitant :

«Ne coneishi pas sonque lo son nom, çò’ns responó, qu’ei lo son nom que podem léger sus l’arbo. Lo son poder qu’ei lo son nom.»

Qu’avèm paur. Qu’èram uelhòquis a claverar la marca. Quan la nueit hasó la soa entrada qu’aluquèm un huec entà ns’aconortar e rassegurà’ns. Arrés non dromiré aqueth ser, guardant-nse los uns aus autes. Amassa contra tot çò qui poderé surgir de l’escurada.

Qu’avoi hred au desvelh aqueth matin. Qu’aví dromit dab un mus de paur e los mens amics tanben. Sonque Eardic n’ac avè pas hèit. Com de costuma, eth que ns’avè guardats tota la nueit. Que la s’avè passada a claverar las ombras qui negrejavan lo tresnueit, mes n’i vedó pas arren. No’m digó pas arren mei abans de’s quilhar a l’espèra. Que’ns quilhèm tanben, chepicats, las armas brandidas. Ne mudava pas, com s’avè lo còr qui’s clavava. Qu’èran longas las segondas. Esperar shens sàber arren qu’ei tostemps de mau sofrir. Eardic que sentiva ua preséncia. Ua preséncia opressanta qui’ns gaitava, emboscada per las espessors deus broishagars. Aquesta, qu’èra a esperar probable la malòra quan poderé préner lo hòrt sus nosautes. Que sentiva a la nosta paur bahida e mantun còp Eardic que tienó la banda amassa, shens parlar, d’un espiar e sonque. Qu’esperava que’ns desamassèssim tà ns’atacar. Qu’avèm a har rampèu a despieit de çò que’ns cridava l’auruga. Las camas tremolantas, qu’esperàvam, ansiós. Eardic que la trobè totun e que nse n’avisè dab la soa votz costumèra, planpausada :

« Qu’ei aus nostes davants, çò comencè chebitejant, se la nse volem véncer, qu’averam a l’atacar de totas parts. Un còp atutada, que’ns desliurarà deu mauhat.»

Que’ns placèm segon que digó. Puish que hasó lo senhau. Que carguèm en bèth cridar, cercant hitge entà véncer la paur qui ns’opressava lo piet. Qu’èra velòça la bèstia. N’èra pas sonque ua ombra taus nostes uelhs e ua brusida tà las nostas aurelhas. Eardic que corrè aus sons darrèrs e tot escàs que’u hasom seguici. Peus broishagars, au dessús deus varrats, enlà deus plèishs e peus tojars. Que corrom a desalenà’s. B’èri chop de sudor, qu’aví la cara roja. Que’m sentivi las camas gahadas peu flaquèr. Puish lo noste gavidaire que s’estanquè dret, au bèth miei d’ua clarèra, gahat per çò qu’i vedè. Que l’avèm perduda la bèstia, mes qu’avèm trobat çò que cercàvam : los mainats.

Qu’èran tots jaçats, com adromits, au hons deus dolhs qui traucavan lo palud. Qu’avèn suu front la marca, la medisha qu’avèm vist suu casso. Que sautèm aus dolhs entà’us segotir, mes arrés non se desvelhè. Qu’èran hreds e imobiles, calhats per aquera rigiditat que balha la mort. Qu’èram arribats tròp tard. En cèrcas de responsas, que’ns virèm de cap a Eardic qui èra demorat au sec. Que gaitè lo mainat mei pres abans de dessenhar lo signe davant eth.

«Que son presoèrs com nosautes deu poder de la marca, çò comencè, mes per ua rason qui m’escapa que son mantienuts vivents.

– Mantienuts ? çò’u tornèi.

– Quiò mantienuts, çò digó en trempar la soa man au dolh mei pres, per estar plens aquestes traucs, ne’n son pas d’aiga.»

Susprés, que’ns trempèm las mans en lo liquide qui negava los mainats. La soa natura ne cambiava pas briga de la de l’aiga. Que l’averem poduda béver. Que pareishè tan pura. N’i avè pas sonque la soa temperatura que’ns destorbava. Qu’èra caut lo liquide, quan l’aire nse nafrava los arms deu son nhac mei torrat. Sobte, lo hum qui s’escapava deus traucs qu’embrumè lo palud. Qu’èram pauhicats. Que sortim lèu deus dolhs dab la paur de ns’i estar presoèrs. La bruma que vadè de mei anar mei espessa e lèu ne s’i vedè pas mei arren. Ne s’i entenè pas mei arren tanpòc. Los quites trucs deus nostes còrs que’s carèn. Ua fòrma que s’avançava per la bruma. Qu’estó chebitejat lo nom de la bèstia : la Dēlas’atā.

Amassa contra era, que’ns brandim las armas. Que cridèi entà que s’estanquèssi, mes que contunhava a avançar contra nosautes. Que s’avancè dinc a vàder vededera. Qu’èra un mainat. Que s’aperava Ledas, hilh d’Atā, de Pram’sorm…

Ne parlava pas hèra lo mainat. La paur que’u panava la lenga. Que’s barrejava per totas las soas veas e que’u torrava lo hitge. Qu’èra de bon véder : qu’avè los uelhs qui corrèn pertot, lo mendre brut que’u panava ua estrèita de terror e la nosta paraula ne’u semblava pas rassegurar. Totun, los nostes parions que l’assautèn de questions, autant esglasiats com eth. Mes a despieit d’aqueras perdècas, ne digó pas sonque ua causa, puntant un endret celat per la bruma :

«Qu’ei aquí…

– Qui ei aquí ?» çò’u tornèi en me bèth sentir gahat per l’esglàs.

N’entenoi pas sonque lo reclam de la mea question. Ledas ne deishava pas d’amuishar aqueth punt qui no’s vedè pas. Nosautes, n’i vedèm pas arren en tot cas. Mes eth qu’i vedè quauquarren, eth. Ua causa qui’u sanglacè. Eardic que l’espiè long. Qu’i avè quauquarren qui l’intrigava. L’abséncia de marca au front purmèr e sustot lo hèit qu’avè suberviscut, quan èra solet e perdut suu territòri de caça d’un mostre a crànher. Perqué n’èra pas com los autes, presoèr d’un dolh ? L’assaut de questions que tornè començar. Dilhèu qu’estón las miaças deus nostes parions o la pertinéncia de la question pausada per Eardic, qui forcèn Ledas a parlar. Aquò rai, que parlè. N’ac hasó pas hèra e en chebitejar :

«Ne l’èi pas responuda enqüèra, çò comencè, qu’espèra la mea causida.

– Quina causida Ledas ? çò’u tornè Eardic.

– La mea. Que m’espèra a la soa espuga adara. Que m’apèra. Qu’èi a la respóner, sinon que m’estarèi solet.

– La soa espuga ? On ei ?» çò’u demandèi.

Que tornè puntar l’endret per la bruma e que comencè a caminar. Que’u hasom seguici. Qu’èra l’unica solucion per Eardic de’ns desliurar deu son poder. Avóssim a anar au mei pregond de la soa tuta, que la nse calè véncer. La bruma que vadè de mei anar mei espessa…

L’espuga qu’obrí la soa gauta, com lo herum davant la preda. Las soas mordics esglasiantas, tots pèiras, que lusivan aus purmèrs arrais d’un sorelh blancuish. E nosautes, petrificats davant l’imatge de la bèstia, ne gausàvam pas mei mudar. Ledas que puntava tostemps l’espuga. Que ns’esperava entà contunhar. Que volè que’u hasóssim seguici. Que ns’espièm mesurant lo coratge qu’avèm de rèsta. Que causim d’avançar las armas a las mans. Ledas que tornè seguir lo son camin shens nse virà’s de cap ua segonda. Qu’entrèm e tanlèu dehens, ua angoisha que’ns gahè. Lo signe ! Qu’apareishó au hons de l’espuga, arrajant d’ua color mausana. Dus deus nostes parions que cridèn ceba e que deishèn l’espuga entà’s pèrder per la seuva. Eardic n’avó pas nada reaccion. Que’us sabè perduts probable, tenuts peu poder deu nom. Lo signe que desapareishó drin a drin entà deishar l’escruranha tornar aucupar lo clòt umit peu quau s’en·honsàvam.

Òrbs, qu’avançàvam a paupas. Que ns’entrabuquèm dab los calhaus eslurrèncs. Que’ns piquèm las paumas contra parets agusadas e de mei anar mei, lo noste grop que’s redusiva. Los nostes parions que cridèn quan eston gahats per la bèstia. Un per un que desapareishón. Non i avè pas nat qui l’estanquèssi. Despoderats contra la soa superioritat que corrom a ns’escamar. Que baishèm capvath budèths aigolejants e pudents. Que’ns perdom lèu. N’èram pas mei que tres. Dab Eardic e Ledas, que contunhàvam d’anar de mei anar mei pregond. Que la nse calè trobar entà la forçar a’ns desliurar deu son poder e a tornar los mainats a las lors familhas.

Ne s’i vedè pas mei arren quan ua lutzeta estanquè la nosta avançada. Qu’i èram. La bèstia n’èra pas luenh. Que podèm sentir au son poder qui s’ahortiva autant com la soa aulor. Que’ns celèm tots tres darrèr un ròc. Qu’èra aquí la Dēlas’atā, seduda a la lar, devorant quauquarren que ne gausavi pas identificar…

«Los sons mainats, çò’s chebitegè Ledas, esvarjat, que’s minja los mainats.»

Aquera revelacion que’m panè ua mina de hasti e que sentii la man torrada de la paur gahà’m lo còth. Qu’èri paralisat per l’orror de çò que vedí. Mes Eardic qu’i vedè au contra lo parat miélher entà la véncer :

«Jamei non gaita la bèstia qui’s harta» çò chebitè tirant la soa daga.

La man tremolanta, que’m cerquèi l’espada per l’escuranha. Lo flaquèr que’m gahè las camas e qu’avoi l’alet qui dè briu de mei anar mei viste. Qu’esperavi lo signe d’Eardic entà’m lançar en bèth esperar que n’ac haré pas. Qu’aví paur, quiò, paur de çò qui m’esperava per l’escuranha. Quauquarren que ne coneishí pas. Eardic que m’espiè e que’m sorridó tà’m rassegurar. Que sentii lavetz barrejà’s peu men dehens ua fòrça navèra. De petits enlà qu’avè tostemps avut lo biaish entà m’aconortar. Que m’estavi en eth.

Eardic que lancè l’ataca shens díser un mot. Que’s lhevè eslissant suu ròc entà avançar. Dab Ledas que’u hasom seguici. Que ns’avancèm silenciós, carant los nostes alets. L’escuranha que s’esvalisè e la cara de la bèstia que vadó de mei anar mei vederera. Qu’èra caravirada e croishida. Quilhada, que ns’amuishè lo son còs nut e escarificat : que s’avè esgarrauishat la pèth entà dessenhar lo signe. Que n’avè pertot. Qu’avè los uelhaus vueits. Las charpadas qui’u lauravan la cara que nse’n balhèn la rason, mes n’èra pas òrba totun. Que’ns vedó a arribar o lhèu que sentí a la mea paur…

Que cadó contra las nostas armas. Que hasó un brut òrre en morir, tau com un planh estrident qui’ns trauquè las aurelhas. Deu hons de l’espuga ençà que sentim a pujar un esborrassada. Que’s hasè seguir l’aulor deus còs poirits qu’i èran apielats. Que ns’emparèm las caras dab las mans entà non pas trobà’ns mau. La ventòla que passè e l’alen putride que s’escopí enlà de l’espuga. Còp sec, l’ambient hedient que desapareishó. Lo pes qui ns’opressava qu’èra estat aleugerit quan morí la bèstia. Eardic que sospirè :

«Qu’ei acabat. Que l’avem vençuda.

– Que hèm ? çò tornèi.

Los mainats, qu’avem a retrobar los mainats» ç’acabè abans de virar de man.

Peus budèths que se’n tornèm de cap a la sortida. N’èran pas mei escurs, ni estrets. Qu’i caminèm shens nada pena, ni paur. Lo Mau qu’avè deishat l’endret e lo signe n’i avè pas mei nat poder.

Qu’arribèm pro lèu a la sortida e autanlèu au maresc on los mainatges e’s desvelhava drin a drin. Ne’s brembavan pas arren. Per estar demorats ua setmana quasi au poder de la bèstia, n’avèn pas patit. Qu’èran mulhats e glaçats, mes qu’avèn las caras qui s’encolorivan. Com desvelhats d’un saunei, que s’avisèn a la nosta preséncia. La màger part que saludèn a Ledas, contents de’u retrobat. Que parlèn amassa. Dab Eardic, qu’èram a esperar qu’avossin acabat entà tornar tau vilatge. Qu’i èram esperats probable. Que sentivi ad aqueth moment lo gai pujar peu men dehens. A despieit de las nostas pèrdas, los mainats qu’èran libres. Dab Eardic qu’èram tostemps amassa e la bèstia qu’èra estada vençuda. La quita seuva que semblava de n’estar apatzada.

Au pè d’ua coma que s’amatava un vilatge. Qu’èra cerclat per la seuva e un arriu pasible. Los ostalets, premuts los uns còsta los autes, que’u balhavan l’anar d’un cerc. Que’s hasè Pram’sorm. Los sons poblants que ns’avèn engatjats tà retrobar los mainats perduts. Mainats que’ns hasèn seguici quan sortim de la seuva. Lo gaitader que toquè tres còps de la soa campana e los curiós que s’amassèn, juntats lèu peus pairs qui ne ns’esperavan pas mei. Las retrobadas qu’estón gaujosas. Un moment qui’ns hasó desbrembar quasi lo prètz pagat tà’u víver. Que’us aví de manca los nostes parions, mes las caras arrisentas de la mainadalha que’m hasó esvaní’s la pena. Que saludèm lo savi deu vilatge. Lo vielh òmi que ns’abracè, urós. Dab Eardic, qu’entrèn en un ostau entà parlar sòus. Jo, que m’estèi dehòra, còsta lo putz centrau. Que plavè. Aquò rai, que sorridí. Qu’èra un beròi vrèspe.

Ledas, eth n’avè pas mudat. Que s’estava aus mens costats, shens díser nat mot. Arrés non l’esperava. Qu’èra de bon compréner. Que l’espièi desolat. Que’m tornè la mea pietat. Qu’avè los uelhs qui’m traucavan la pèth. La ploja que vadó hreda quan èra cauda. Que tremii glaçat, mes ne mudèi pas. Qu’espiavi los mainats qui se’n tornavan a lor. Lo tristèr que’m gahè quan la darrèra pòrta e’s barrè.

ledas que’m prenó la man e la soa calor que’m consolè. La ploja que trucava los teits tots talabena. Que pareishèva voler horadà’us, mes que tienon. Emparats devath, las familhas n’avèn pas paur ad arren. Que gaudivan meilèu deu solaç e deu parat d’estar amassa. Que sospirèi long. Quan Ledas e comencè a parlar, la ploja que s’estanquè. Tot que semblava d’estar pres per ua fòrça que ne comprenèvi pas. Qu’avè la votz tot doçor :

«Ei la vita qu’averés volut aver ? Que la te poish dar. Qu’espèri la toa causida.

– Qu’ei çò qu’averí volut que’s passèssi. Que serí volut estar sauvat, que los pairs se’n sabossin mau de m’aver deishat, que’m cerquèssin.»

Que’m barrejavi las lagremas sus ua tèrra qui n’èra dejà harta. Que pensavi a tot çò que serí podut estar. Que’us aví autant en òdi com de manca aus pairs. Qu’èram estats urós totun…

Eardic que se’n tornè e que m’abracè. Que’m chebitegè que d’ara enlà, tot qu’anaré de lis. Que dar–me’n ne’m hasè pas besonh. Ledas que’m tienè la man enqüèra. Qu’esperava la mea causida shens mudar. Quan lo me virèi de cap que’m sorridó. Lo signe, que l’avè dessenhat suu front. Qu’èra hèita la mea causida. Qu’anavi víver ua vita qui seré mea shens n’estar.

Qu’obrii los uelhs. Ua ombra de la cara de hemna que’m portava. Qu’arrajava de doçor. Que’m pausè au hons d’un lheit. Qu’avèva lo pòt pegat au men front. Que bevó atau tot lo men tristèr. N’aví pas mei hred, ni hami, ni paur.

Quan l’aiga cauda assomè lo varat on èri que sentii lo solaç a m’estrénher. Desbrembats los dias passats solet peus bòcs. Arrecauhat lo còs torrat per las nueits shens huec. Qu’èri apatzat. La hemna que cantè breçairòlas. Qu’esperava que m’adromissi, pacienta. Que’m sarrè contra lo cavalèr de husta, Eardic. Eth ne m’avè pas jamei deishat e n’ac haré pas. Qu’èri devath l’aiga cauda mes qu’aledavi com un peish. Qu’aví lo dromilhèr dessús. Que clucavi rassegurat. Adara qu’èri lo son mainat e qu’èra la mea mair. Qu’èra çò que volè enténer la Dēlas’atā e que l’ac digoi abans de m’adromir :

«Qu’ès la mair e que soi lo mainat, çò chebitèi en m’abeurar los paumons d’aquera aiga cauda, que voi dromir entà que posquis víver.»

Ne responó pas la mair. Que contunhè las soas breçairòlas dinc au moment quan m’adromii, avalit. Atau que comencè lo men saunei, la mea vita d’aventuras. Podossi estar mei longa que la purmèra.

«Tot çò que sabem de la Dēlas’atā, qu’ac sabem peus

contes tradicionaus deu Vathnar. Las soas originas ne son pas coneishudas,

mes las soas caracteristicas recurentas que serén pròva d’ua existéncia

ante-exòde. La Dēlas’atā que seré un minjasaunei, eretada deu panteon selaunian.

Per las populacions vatas, qu’ei un espantamainat qui dissuadeish

los mei atrevits de’s passejar peus bòcs.»

NARO Salvi, Las credenças deus pòbles vesins, 236 C4, p.21.

Novèla escriuta peu concors deu Lector deu Val 2018.

Dessenh de Sabbas Apterus