Agregat de lenga regionau

Per Felip Biu

For a week Mr. R. Childan had been anxiously watching the mail. But the valuable shipment from the Rocky Mountain States had not arrived. As he opened up his store on Friday morning and saw only letters on the floor by the mail slot he thought, I’m going to have an angry customer.

Philip K. Dick, The Man in the High Castle

« Adara, preparatz la lectura deu tèxte de la pagina trenta cinquau », ç’avè dit peu dusau còp Florian Martinez de la votz mei autoritària qui s’avè podut trobar. E lo silenci, o çò qui mei se n’apressava, que’s hasó per la sala de classa com lo detzenat d’escolans hicavan lo nas hens los manuaus.

Las tres minutas de tranquillitat qui la lectura silenciosa deu tèxte l’anava balhar qu’èran peu joen professor un moment de relambi planviengut qui gostava tostemps com l’aiga clara e fresca d’ua hont de montanha per ua vrespada de caumàs. N’anè pas dinc a clucar los uelhs – n’èra pas prudent de deishar de susvelhar ua classa, sustot aquera, quan seré ua pausòta –, mes que deishè las pensadas esparvolà’s. Que’u tornèn en memòria las soas permerias en lo mestièr en tant que professor estagiari au collègi Frederic Mistral. Que hasè tant per tant sheis setmanas que la rentrada èra passada, la purmèra de la soa vita d’ensenhaire, totun qu’avè l’impression que s’èran escorruts dus o tres trimèstres de tant qui’s sentiva las. Que vedè las vacanças de Marteror, en ua setmana, com un oasi au bèth miei deu desèrt. Qu’èran lo son orizont unic.

Que cau díser la rentrada e la debuta deu trimèstre n’èran pas estadas simplas. D’autan mei qu’après l’annada de preparacion au concors on avè getat totas las soas fòrças, qu’avè credut que l’annada d’estagi, dab l’orari de cors aleugerit taus recrutats de fresc, e l’averé permetut de bohar un drin. Error màger ! Per’mor, de l’ua part, que i calè ajustar cada setmana òras de formacion a l’ESPE, l’Escòla superiora deu professorat e de l’educacion ; e sustot, shens experiénca, o quasi, de l’ensenhament, Florian Martinez que passava un temps infinit a aprestar los cors, dab un resultat qui’u deishava insatisfèit los tres quarts deu temps.

Dab totas las benalèjas qui l’avèn aparit aqueras purmèras setmanas, qu’avè mestior tad escríver un libe, ce s’avè pensat mei d’un còp, e lhèu un dia qu’ac haré. Au demiei d’aqueras, lo recrutament deus son escolans, qui s’èra hèit en condicions borlescas, que l’amusava enqüèra quan i tornava pensar.

En fèit, la soa afectacion au collègi Frederic Mistral, on avè pres la seguida d’un collèga qui s’èra retirat, que’s hasó a la pressada, shens qu’arren n’estosse previst, com arribava sovent en administracions autan granas com l’Educacion nacionau. Sustot, las inscripcions deus escolans a las mestiors opcionaus qu’èran clavadas despuish lo mes de junh, e quan arribè tau purmèr cors, au mes de seteme, que’s trobè la sala vueita. E díser que dus ans abans lo Conselh departamentau avè arrenavit l’establiment e establit pertot ua senhaletica bilingüa, occitan-francés ! B’èra de dòu har ! Simplament, arrés n’avèn pensat de har figurar lo son ensenhament sus la lista de las opcions perpausadas aus escolans. Qu’ei lo principau adjunt, lo sénher Bartolàs, qui ac avè explicat shens nada vergonha, e shens desencusà’s, a un Florian Martinez desemparat viengut suu pic tà l’expausar la situacion. Peu purmèr còp, lo joen professor qu’avè lo parat de discutir dab eth, mes l’episòdi que confirmè la maishanta impression qui l’avè hèit lo dia de la prerentrada.

– « Ah ! Vertat. Qu’ètz vos lo joen certificat tant per tant gessit de l’escòla ? ce l’avè dit lo Bartolàs com qui’s trufa, dab l’accent de Besièrs, quan Florian Martinez s’èra presentat au son burèu.

– Tad estar tot a fèit precís, ç’avè tornat Florian Martinez drin picat, que vieni d’aver l’agregacion e…

– Quiò, l’agregacion de patuès, ce l’avè copat l’aute, en se n’arríder a de bonas aqueth còp. Ne mancava pas qu’aquera ! Enfin, en un tropèth que i a de tot bestiar, ç’avè hornit de tira tad ensajar d’atenuar la carga. E puish, sabetz, n’èi pas arren contra las tradicions. D’aulhors, a jo tanben que m’arriba a pausas de cantar cançons de las vielhas dab los amics quan èi bevut un còp. »

L’agregacion tà las lengas regionaus qu’èra ua vielha reïvendicacion de totas las organizacions qui defendèvan las culturas minorizadas. Que se n’i parlava despuish lhèu vint e cinc ans e la creacion deu CAPES, lo Certificat d’aptitud au professorat de l’ensenhament deu segond grad, obtiengut de hauta luta au començar de las annadas 1990, qui avè permetut d’institucionalizar aqueth tipe d’ensenhament dinc alavetz pro precari.

L’agregacion, lo concors de recrutament deu nivèu mei haut, qui istoricament seleccionava los professors de licèu, que devè perméter d’auherir las medishas perspectivas de carrièra aus professors certificats de lengas regionaus qu’aus lors collègas de las autas mestiors. De mei, o sustot, qu’èra esperat que lo prestigi estacat a l’agregacion se comuniquèsse a las disciplinas mespretzadas. Fin finala, mercés a l’accion capborruda de la FLAREP, la Federacion per las lengas regionaus en l’ensenhament public – qui amassava las màgers associacions o federacions de parents d’escolans e d’ensenhaires qui obravan tà desvolopar las lengas regionaus en lo servici public d’educacion –, e au parat de las eleccions presidenciaus, l’an 2017 que portè aquera victòria drin inesperada.

Per aquò, n’èra pas enqüèra l’òra de’s pausar suus laurèrs. Que calè rampelar tà que lo mei de candidats qui’s podosse se presentèssen au concors, per fins de poder crear formacions universitàrias qui preparèssen los agregatius e tad obtiéner un nombre de pòstes important, aviant atau un cerc vertuós qui atirèsse candidats nombrós. La mobilizacion ja permetó d’amassar pro de preïnscripcions, malurosament que’s sabó au mes de noveme qu’un sol pòste estora mes au concors per cada lenga. Qu’obrín ua peticion en linha, qu’escrivón au ministèri e aus elejuts, que hasón rambalh. Arren non cambiè. La decepcion qu’estó a la pagèra de l’ahida. Bèth sarròt de candidats que’s descoratgèn e abandonèn la preparacion. Un pòste per cinquanta candidats ? Ne s’ac valè pas de s’i har mes e mes per pelas de castanhas. Lo ministèri qu’avè plan jogat, que’s poderé pervàler deu chic de candidats tà justificar lo chic de pòstes, e lhèu, perqué pas, tà suprimir lo concors.

Florian Martinez eth, ne s’acatè pas. Que hasè partida deus tres o quate estudiants agregatius, aus quaus se destinava normaument aqueth pòste deu concors extèrne. Mes qu’avè per concurrents un bon quinzenat de professors dejà en pòste, per qui l’agregacion seré lo baston de manescau qui viengosse coroar ua carrièra dejà plan avançada. E peu miei d’aqueths, que i èran saberuts qui avèn harguat los quites diccionaris, gramaticas e metòdes de lenga dab los quaus s’èra format eth medish. Dab coneishenças linguisticas teoricament inferioras, Florian Martinez qu’avè totun quauques atots en lo jòc. Purmèr, qu’èra un locutor natiu, com se ditz ; qu’avè ua lenga de casa, per’mor d’aver viscut longtemps dab lo pairbon e la mairbona. De mei, que’s podè consacrar tot lo dia a l’estudi, mentre qui los professors avèn d’assegurar la lor carga d’ensenhament abans de poder esperar estudiar las òbras au programa, sovent en maishantas condicions. Enfin, estudiant « de mestièr » com i a militars de carrièra, qu’èra entrainat a memorizar, pensar viste, e hèit aus exercicis academics de la dissertacion, deu tèma o de la version.

Fin finala dongas, per estar partit de mei luenh, com un corredor de hons qui’n va au son ritme, com l’outsider qui n’a pas arren a pèrder, au moment de las espròvas escriutas d’admissibilitat au mes de març qu’èra arribat a un nivèu qui’u permetó de har rampèu aus mei bons deus sons rivaus.

Qu’arcuelhó l’anóncia de l’admissibilitat dab ua gaujor mesclada de suspresa. Los autes tres admissibles qu’èran tots professors.

Shens reputacion a deféner, desconegut de tots e non coneishent pas arrés, que’s presentè aus oraus deu mes de junh shens tròp de pression. A l’espròva deu comentari literari, qu’avó la bona sòrta de càder sus un tèxte qui coneishè plan per’mor de l’aver preparat tad un exercici d’entrainament. Lo son parlar simple mes naturau que paregó agradar a la jurada. Quauques dias après, qu’aprenè qu’èra recebut. Dab los amics que hasó ua timponassa qui n’estó pas capable de’s brembar. Qu’èra lo tot purmèr laureat deu concors.

De segur qu’èra acostumat que lo monde espièssen dab pro de mesprètz çò qui aperavan enqüèra sovent los patuès, mes que’u hasè quauquarren d’estar considerat com un agregat de segond ordi. Qu’avè tribalhat autant com los autes tà n’arribar aquiu, e la seleccion qu’èra estada dura. Totun, qu’avè deishat passar l’afront per aqueth còp en pensant qu’avè mei a pèrder qu’a ganhar de’s har un enemic declarat deu principau adjunt per ua simpla question d’amor pròpi.

Com si l’avè volut dar rason, lo Bartolàs que l’avè dit de’u seguir. Shens díser arren, qu’èran sortits de l’ala administrativa de l’establiment, que n’èran anats per quauques correders escurs de las parets d’un jaune drin pishós e qu’èran arrecotits davant ua pòrta sus la quau e’s podè léger « Sala de permanéncia – Salle de permanence ».

L’adjunt qu’èra entrat shens tustar, susprenent lo susvelhant qui pianotejava suu telefonet. Content deu son efèit, ne’s balhè pas la pena de relhevar lo mancament au règlament. Shens de saludar arrés tanpòc, qu’interpelè tot d’ua lo dotzenat d’escolars presents : « Qué hètz aquiu vosautes ? N’avetz pas causit nada opcion ? » Com los mainatges, espaurits per la votzassa e l’anar arrebohièc responèn timidament que non, que horní : « Adara que n’avetz ua. Seguitz lo sénher Martinez. »

« Qu’ei atau, ce’s pensè Florian Martinez en sospirant, qu’ua bruta sosoficièra e m’atracè per fòrça au hons d’ua sala de permanéncia aqueth escabòt d’escolans, tot parièr com quauque còp los sergents recrutaires hasèn lo torn de las gabiòlas e deus estanguets tad enrotlar los equipatges deus navius de long cors. N’ei pas estonant qu’aqueths carcanòts ne s’interèssen pas a çò qui’us pòdi ensenhar ! »

Seguit peus mainatges, en colomna per dus e pro silenciós per’mor d’estar enqüèra estarrabonits a miejas per çò qui vienè d’aparir, lo joen professor qu’èra entrat a la soa sala de classa. Entant qui s’installavan los collegians, qu’avè hèit córrer l’uelh sus la sala qui l’avèn atribuit. Ne’s podó pas tiéner d’arríder a l’endehens en vedent lo triste estat de l’ensemble : las taulas de husta, cubèrtas de grafitis e de dessenhs a còps coterats, que semblavan sortidas tot dret deu sègle passat, o deu sègle d’abans, dab lo trauc caracteriscic tau tintèr. A la paret, on la pintrura tota nuda e s’escalhava a plaps, en plaça deu TBI, lo tablèu blanc interactiu permetent de projectar documents videos, dont l’usatge s’èra generalizat despuish bèra pausa, que trobè un tablèu negre, carrat, qui semblava ua antiquitat ; e pas la mendre greda. Au plafond, los dus neons de la lutz blancuisha que lampejavan.

Florian Martinez que se n’arridè per’mor que’s seré credut dens l’un deus dessenhs umoristics qui illustravan lo famós metòde de lenga harguat peu gran Michel Grosclaude a la fin de las annadas mila nau cents setanta. Que i vedèn un cap d’establiment díser au professor en amuishant ua crampòta installada devath un escalèr : « Que vs’avem guardat aquesta sala especialament tà vos ».

« Sénher, perqué e vse n’arridetz ? » Florian Martinez qu’estó tirat de la saunejada per la question. Los mainats qu’avèn fenit la lectura silenciosa e que començavan de bolegar. Dab degrèu, que caló que tornèsse gavidar lo cors. « Bon, bon. Caratz-vse, ce digó tot purmèr. Tomàs, que vas començar de léger. » Un mainat deu peu negre e anerat, l’aire adromit, que’s hiquè a destecar penosament las purmèras linhas deu tèxte. Lo professor qu’avó de’u corregir mei d’un còp la prononciacion. Com la màger part deus son camaradas, lo mainatge qu’escarraunhava las èrras e que hasè enténer totas las consonantas. Las aurelhas a la tortura, au cap de la tresau linha Florian Martinez que demandè a la vesia de préner la seguida. Estela qu’èra la mei bona escolana deu petit grop. Atentiva e disciplinada, que destonava au miei de tots aqueths bahurles qui non pensavan pas qu’au rugbi.

La lectura que’s hasó mei fluida, de sòrta que Florian Martinez se deishè anar a prestar mei atencion au contiengut deu tèxte. Qu’avè causit, per aquera sesilha de fin de sequéncia pedagogica consacrada a l’istòria tau com n’ei pas contada en los manuaus, lo resumit d’un episòdi clau de la Crotzada deus Albigés, un vertadèr ponciu en fèit : lo debanar de la batèsta de Murèth qui opausè, au ras de Tolosa, lo 12 de seteme de 1213, las tropas coalizadas deus Occitanocatalans miadas peu rei Pèir II d’Aragon a l’armada de Philippe II de França comandada per Simon de Montfort. « Deux barons intrépides, Alain de Roucy et Florent de Ville mènent leurs hommes tout droit à l’assaut des positions de Pèir II. Alors qu’ils sont tout près de percer la dernière ligne de chevaliers qui défend le roi, leur avancée est arrêtée in extremis. Galvanisant ses troupes et profitant de l’avantage numérique, Pèir II déborde alors l’aile gauche de Simon de Montfort, opère un mouvement tournant et, malgré la résistance héroïque à un contre quatre de l’armée croisée, la taille en pièces. Simon de Montfort, son cheval tué sous lui… »

Florian Martinez n’escotava pas mei. L’espiar que’u s’envolè tà dehòra per delà los carrèus provassuts. Peu luenh, au pè de las barras d’immòbles de la ZUP, devath deu cèu gris d’aquera fin d’octobre, la Seine que s’escorrè, a plaser. Bailinant shens de i pensar la cubèrta blua deu liberet on pareishèn fièrament las tres flor de liri d’aur deus comtes de París, qui estón reis un dia, que saunegè d’un monde parallèle, d’ua auta dimension, on lo « bon langage françois » ne seré pas un patuès.